مختومقلی فراغی
مختومقلی فراغی،شاعر و عارف بزرگ ترکمن در سال 1147 هجری قمری در یکی از روستاهای شهرستان گنبد کاووس به نام حاجی قوشان دیده به جهان گشود.پدرش دولت محمد آزادی خود یکی از شاعران بزرگ آن دوره محسوب میشود. مختومقلی ابتدا علم و ادب را نزد پدرش فرا گرفت و سپس برای ادامه تحصیل به مدرسه ادریس بابای قزل آیاق رفت و بعد راهی بخارا شد. در بخارا با استادی به نام نوری کاظم بن باهر-استادی سوریه ای که برای تدریس به بخارا دعوت شده بود آشنا شد. مختومقلی همراه نوری کاظم برای سیر و سیاحت به کشورهای افغانستان و هندوستان رفت و با کسب علم و تجربیات فراوان دوباره به بخارا برگشت و سرانجام از مدرسه علوم دینی شیرغازی خیوه فارغ التحصیل شد. مختومقلی تا پایان عمر در بین ترکمن ها زیست ودر غمها و شادیهای آنان شریک شد و به آموزش و راهنمایی آنان پرداخت و بالاخره در سن 57 سالگی و در سال 1198 ه.ق در کنار چشمه عبا ساری در دامنه کوه سونگی داغ بدرود حیات گفت.پیکر او را بر شتری سفید نهاده به روستای آق توقای یکی از روستاهای مراوه تپه آوردند و در جوارآرامگاه پدرش به خاک سپردند. مختومقلی فراغی یکی از شاعران بزرگ ترکمن است که به حق می توان او را پدر ادبیات ترکمن نامید.چرا که ترکمن ها حتی بر این باورند که دیوان مختومقلی فراغی بدون در نظر گرفتن بعضی از اشعار عاشقانه او که حاصل جوشش ایام جوانی اوست تفسیری است از قرآن که به زبان ترکمنی نوشته شده است. این کتاب هم اکنون به چندین زبان زنده دنیا مثل روسی، انگلیسی، فارسی،... ترجمه و چاپ شده است. امروزه آرامگاه این شاعر و عارف شهیر ترکمن در روستای آق توقای زیارتگاه عاشقان پاک باخته و عارفان و ادیبان گشته است.
جدا اتمه‌سین
دوست‌لار، هیچ بندانی یارادان الله
عقلدان آییریپ، جدا اتمه‌سین
برگن عقلین آلیپ، نعوذ بالله
مال و ملکین، تختین تاراج اتمه‌سین
یوره‌مه‌یان کمال شییان ایلینده
انتظ‌اردیر آیرالیغینگ یولوندا
یسیر بولوپ، بیر ظ‌المینگ قولوندا
ایام هیچ بندانی محتاج اتمه‌سین
وط‌ندان آیریلان آغلار ایزلاشیپ
صفا بیلن گچن عمرین سوزله‌شیپ
آهین چکیپ، دونوپ ایزین گوزله‌شیپ
هیچ ایل‌نی یورتدان اخراج اتمه‌سین
هیچ کیم‌مونگلی‌بولوپ،قالماسین غریب
داشین قاراپ، ایله - گون تلموریپ
اعضاسینا شکست گلیپ، سارغاریپ
نا قوات، ناتوان ناعلاج اتمه‌سین
مختومقلی، خدا توفیق برنده
سحر توروپ، یالنگیز یوللار یورنده
ط‌ریقت‌نینگ راست یولیغا گیرنده
یولون شیط‌ان اوروپ،دیو پاچ اتمه‌سین
