جنگ گوگ تپه و نسل کشی ترکمنها توسط روسیه تزاری

مقّام های موسیقی ترکمنی هر کدام از حادثه یی سخن می گویند یکی از مقام های ترکمن گوگ تپه " گوگ دفه " مقام است و آن اشاره به منفجر کردن قلعه ترکمن ها توسط روسها است که در واقع می توان آن را فاجعه گوگ تپه نامید . که ترکمن ها آن سوی مرز هر سال طی مراسمی در آن جا جمع شده و بزرگ داشتی برگزار می کنند. در نیمه قرن 19 دولت روسیه در پی یک سلسله عملیات تجاوز کارانه ، زیر پوشش " حفظ مربوط به امنیت مرزها و روابط بازرگانی " به تصرف مساکن ترکمنان پرداخت در ماه مه 1873 / م ، خیوه را متصرف شد و خود را آماده تجاوز بعدی نمود . و در اکتبر 1876 / م ، لوماکین LAMAKIN فرمانده نظامی ماورای خزر به اقدام جدیدی دست زد که به شکست وی منجر شد .

دولت روسیه برای تلافی شکست ژنرال لازاروف را مأمور سرکوبی ترکمنان نموده ، لازاروف در آستانه ی لشکر کشی در گذشت و فرماندهی سپاه دوباره بدست لوماکین افتاد . لوماکین بار دوم با دادن تلفات سنگینی عقب نشینی نموده ، در نوامبر 1881 / م ژنرال اسکوبلوف با قوایی معادل 11000 نفر و به قصد نابودی تام و تمام ترکمنها از قزل سو راهی آخال شد . از آنجایی که خط آهن هنوز تکمیل نشده بود حدود 20000 شتر نیز برای حمل و نقل تدارکات ستون به کار گرفت . بالاخره در اوایل ژانویه 1881 / م پس از استقرار واحد های نظامی در امتداد خطوط مواصلاتیش ، با نیروی معادل 6500 سرباز و 60 عراده توپ به گوگ تپه رسید . دژ گوگ تپه با حصاری به طول چند کیلومتر ، حدود 40000 ترکمن را در دل خود جای داده بود . از این میان فقط حدود 10000 نفر را جنگاوران ترکمن تشکیل می دادند ، مابقی زن و کودک و از کار افتاده بودند . ترکمنها امیدوار بودند که استحکامات گوگ تپه با دیوارهایی به ارتفاع 6 متر و ضخامتی بین 60 تا 90 سانتیمتر همانند سال گذشته در برابر تهاجم روسها تاب آورد و این تلاش آنها را نیز ناکام سازد . در این مدت یکی از ترکمنهایی نیز که به شیوه ی سنگر سازی روسها در منطقه آشنایی داشت اصلاحاتی در مواضع گوگ تپه ایجاد کرده بود .

در پی آغاز حمله همان گونه که انتظار می رفت ترکمنهای تکه به رهبری تکمه سردار مقاومت سر سختانه ای از خود نشان دادند .توپخانه ی روسها استحکامات گوگ تپه را زیر آتش مداوم خود گرفت اما پس از چندی آشکار شد که این آتش بازی تأثیر چندانی بر دیوارهای ضخیم گوگ تپه ندارد و مقاومت ترکمنها کماکان بدون وقفه ادامه دارد. ژنرال اسکوبوف از آن بیم داشت که در صورت طولانی تر شدن عملیات ، واحدهای کمکی ترکمن فرا رسند و خود او نیز زیر محاصره قرار گیرد . بنابراین دستور داد نقبی به زیر بخش جنوبی استحکامات گوگ تپه حفر شود تا آن را منفجر کنند. در حالی که آتش توپخانه و تلاش گروه های حمله برای دستیابی بر قلعه ادامه داشت ، خود او عملیات حفر نقب را تحت سرپرستی گرفت.

"بعدها تعدادی از افسران روسی حاضر در این عملیات چنین اظهار داشتند که اگر ترکمنها نهر آب را به سوی اردوی روسها بر می گرداندند و هم زمان نیز سوارهایی را برای حمله بدانجا اعزام می داشتند شاید این نبرد سرنوشت متفاوتی می یافت ." به هر تقدیر در حالی که نبرد ادامه داشت کار حفر نقب پیش رفت و بالاخره روسها به زیر دیوار قلعه رسیدند. حدود دو تن مواد منفجره زیر دیوار کار گذاشته شد و در حالی که آتش بسیاری از توپهای اردو بر آن بخشی از دیوار متمرکز بود منفجر گردید . روسها به سمت قلعه هجوم آوردند .با فروکش کردن گردو غبار حاصله از انفجار ملاحظه شد که شکافی به عرض 60 متر در دیوار ایجاد شده است . ترکمنها که چند صد نفرشان در همین انفجار کشته شده بودند به هیچ وجه آمادگی مقابله با این وضع را نداشتند . از سوی دیگر گروه های حمله که شب گذشته با استفاده از تاریکی شب خود را به اطراف قلعه رسانده و مخفی شده بودند نیز در این میان با نردبان به سایر قسمتهای قلعه هجوم آوردند و به درون ریختند.

 مقاومت ترکمنها درهم شکست بسیاری از آنها سعی کردند از شکافی که در بخش شمال شرقی دیوار نیمه تمام قلعه ایجاد شده بود فرار کنند . قتل عام آغاز شد . سربازان روس بر هیچ کس ابقا نکردند . در خود قلعه حدود 6500 جسد شماره شد . حدود 800 نفر از زنان و کودکانی نیز که راه فرار در پیش گرفته بودند ، به دست واحدهای سواره نظام روس کشته شدند . اسکوبلوف فقط پس از سه روز دستور " ترک مخاصمه " داد.

 رقم رسمی تلفات روسها 228 کشته و 669 مجروح اعلام شد که قطعاً کمتر از میزان واقعی است . یک ژنرال ، دو سرهنگ و حدود چهل صاحب منصب دیگر جزو کشته شدگان بودند. خطر گسترش و شیوع بیماری چنان بود که چاره ای جز سوزاندن کلی اجساد نماند.

شخص اسکوبلوف از فتح گوگ تپه طرفی بر نسبت ، اگر چه وی پس از ناحیه حکومتی " ماوراء خزر " به عنوان بخشی از قلمرو نایب السلطنه قفقاز به فرمانداری آن تعیین شد ، ولی چند صباحی بعد ، در پی بازتاب گسترده ای که این کشتار هولناک یافت چاره ای جز احضار او به مرکز نماند . اسکوبلوف پس از چند ماه در حالی که هنوز چهل سال بیش نداشت در گذشت .

ولی این فتح و پیروزی برای امپراتوری روس مهم و کارساز گردید . در پی سقوط گوگ تپه حاکمیت نهایی آنها بر منطقه مسجل شد و دیگر از ناحیه ترکمنها با مقاومتی روبرو نشدند . حتی خود تکمه سردار هم که با گروهی از افراد و طوایف جان بدر برده اش به مرو پناهنده شده بود نیز در 1884 / م ، که مرو در پی مذاکراتی تسلیم ژنرال کوماروف شد مقاومتی نکرد . در سالهای بعد به ویژه در سالهای پر تب و تاب انقلاب 1917 رم و سقوط تزاری نیز که تقریباً کلیه ی ملل و اقوام امپراتوری سر به شورش برداشتند ، ترکمنهای این خطه بالنسبه آرام ماندند..ژنرال اسکوبلوف گفته بود : " من به این اصل اعتقاد دارم که مدت زمان صلح و آرامش با مقدار کشتاری که از دشمن می شود ، نسبت مستقیم دارد ."
 

ژنرال سرپرستی سایکس رئیس پلیس جنوب می نویسد :

" چند سال پس از پیروزی روسها وقتی که بر این خرابه های " گوگ تپه و اطراف آن " گذر کردم از شجاعت نومیدانه یی که ترکمنان نشان دادند و مدت بیست روز این قلعه را که دارای دیوارهای ساده ای بود در مقابل ارتش روس حفظ نمودند حیرت کردم . . . "