تیسفون پایتخت شکوهمند ساسانیان؛ شهری که تازیان با آجرهایش بغداد را ساختند

تیسپون در دل همان شهر اپیس باستان ساخته شد و تاریخ آن با اپیس و سلوکیه ی بعد از حمله اسکندر گره خورده است.این شهر برای نزدیک به حدود800سال پایتخت ایران اشکانی و ساسانی بوده است.
از سوی دیگر این ناحیه در مسیر راهی قرار داشت که راه شاهی نامیده می‌شد و شوش، پایتخت عیلام را به سرزمین‌های مرکزی آشور و سارد، پایتخت لیدیه متصل می‌کرد. لذا هنگامی که اشکانیان تصمیم گرفتند پایتخت خود را از صددروازه در نزدیکی دامغان به نواحی غربی‌تر امپراتوری منتقل کنند مکانی مناسب‌تر از شهر اُپیس نیافتند.
به این ترتیب پس از انتقال بخش‌های مربوط به نظام اداری و سیاسیِ حکومت اشکانیان به این شهر در دوران پادشاهی مهرداد اول (171 تا 138 پیش از میلاد) نام آن به تیسفون تغییر داده شد و تقریباً از سال 129 پیش از میلاد به بعد رسماً به عنوان پایتخت زمستانی پادشاهان اشکانی برگزیده شد.
در دوران حکومت اشکانیان، تیسفون سه بار به اشغال نیروهای روم در آمد. بار اول در بهار یا تابستان سال 116 میلادی تراژان تیسفون و سلوکیه را فتح کرده و به خاطر این پیروزی لقب پارتیکوس را برای خود انتخاب کرد. او در تصرف تیسفون تاج طلایی و یکی از دختران اوسروئس، شاه اشکانی را به غنیمت گرفت. بار دیگر در طول سلطنت بلاش چهارم در دسامبر 165 میلادی، رومی‌ها به فرماندهی ژنرالی به نام آویدیوس کاسیوس به تیسفون حمله کرده و آن را تصرف کردند. آن‌ها این بار کاخ سلطنتی را ویران کردند. در سال 198 میلادی نیز هنگامی که بلاش پنجم پادشاه ایران بود، سپاهیان امپراتور سپتیمیوس سوروس پس از یک نبرد سنگین تیسفون را برای مرتبه سوم فتح کردند. سپتیمیوس نیز به تقلید از تراژان خود را پارتیکوس ماکسیموس نامید.
اما تیسفون پس از سقوط اشکانیان و آغاز سلسله ساسانی تا زمان سقوط ساسانیان و حمله اعراب به سال 637 میلادی همچنان به صورت پایتخت اداری سیاسی و محل تاجگذاری شاهان ساسانی باقی ماند.
تیسفون اشکانی در واقع به رشد و شکوفایی خود در دوران ساسانیان نیز ادامه داد. کاخی ساسانی به نام کاخ سفید (قصر الابیض) به هنگام ورود فاتحان عرب به این ناحیه هنوز پا بر جا بوده است. این در حالی است که تا کنون اثری از این کاخ کشف نشده است.
به مرور زمان تیسفون به یک کلان شهر تبدیل شد و در سال 230 میلادی اردشیر شهر جدیدی در نزدیکی تیسفون و سلوکیه بنا کرد و آن را «وه اردشیر» و یا «به اردشیر» نامید. این شهر همان شهری است که یونانی‌ها آن را سلوکیة جدید و سریانی‌ها آن را کوخه می‌خواندند. گروه باستان‌شناسان ایتالیایی در حفاری‌هایی که از سال 1964 به بعد انجام دادند موفق به کشف دیواری دایره‌ای شکل در غرب طاق‌کسری شدند که گمان می‌رود حفاظ شهر وه اردشیر بوده باشد. با حفاری‌های این گروه بقایای مربوط به کلیسای جامع این شهر، محله‌های مسکونی و استحکامات اطراف شهر کشف شدند.
بر خلاف سرنوشت تیسفون در دوران اشکانیان، در دوران ساسانیان و تا پیش از حمله اعراب تنها یک بار این شهر در سال 283 میلادی توسط امپراتور مارکوس اورلیوس کاروس مورد تهاجم قرار گرفت. در سال 363 میلادی نیز امپراتور ژولین پس از تلفات بسیار هنگام عقب نشینی از نزدیکی این شهر رد شد. هراکلیوس امپراتور بیزانس نیز در سال 628 در تعقیب خسرو دوم معروف به خسرو پرویز پس از تخریب شیز در تخت سلیمان واقع در آذربایجان و دستگرد اقامتگاه تابستانی خسرو پرویز تا کرانه غربی رود دجله مقابل تیسفون پیش روی کرد اما خسرو پرویز توانست سپاهیان خود را مجدداً گرد کرده و هراکلیوس را باز پس رانده و مجبور به عقب نشینی کند.
تنها چند سال بعد در سال 637 میلادی اعراب به فرماندهی سعد ابی وقاص به مدائن حمله کردند و این ناحیه را به همراه گنجینه عظیمی از غنائم از جمله فرش معروف بهار کسری فتح کردند. اعراب مسلمان تیسفون را تصرف کرده و به غارت این شهر پرداختند. خاندان سلطنتی ساسانیان پس از فتح تیسفون توسط اعراب متواری شده و بدین ترتیب سلسله ساسانیان به پایان رسید.
 در سال 726 میلادی اعراب شهر جدیدی را که بعدها تبدیل به مرکز اداری سیاسی خلافت مسلمانان شد، در 35 کیلومتری شمال مدائن و در کنار رود دجله بنا کرده و در ساخت آن از تیسفون به عنوان انبار مصالح ساختمانی استفاده کردند. این شهر جدید بغداد نام داشت.