ترانه های ترکمن های ایران
پنجشنبه, ۳ دی ۱۳۹۴، ۰۱:۵۹ ق.ظ
سروده های منظومی است که در مراسم عقد کنان وقتی عروس و داماد دست هم را می فشارند ، خوانده می شود و درآن برای برکت یافتن زندگی عروس و داماد و برای خوشبختی و سعادت آنان دعا می کنند. بخش زیادی از این گونه ترانه ها ، یاد آوری مسئولیت های عروس در خانه شوهر و ذکر پاره ای از نصایح و اندرزهاست وبدین علت می توان آن را «پندنامه عروسی» نامید. این نوع ترانه که مختص عقدکنان است در میان تمام ترکمن نشینان اجرا می شود و مهمترین و مشهورترین ترانه عقد کنان که در میان ترکمنهای ایران رواج بسیار دارد، در ذیل می آوریم:
آلاجا کؤینک گیدیرمه آرفا چؤرک اییدیرمه
توینوقلا دپدیرمه آغیزلا قاپدیرما
دییه باشین ایتدیرمه چوفرک یونگونی دیتدیرممه
اؤوینگدن گلسه قافار سینگ ایزینگدان گلسه دپر سینگ
آشینگ آشپز بیشیر سین یو کونگ حمال دوشورسین
آشینگ کأندن بیشیرگین قازانینگ زوردان دوشورگی
الینه یوزوک داقادینگ یوزونه گولوپ باقادینگ
قافدان گلسنگ گولده گل الینگه اوغلان آلداگل
تهران ، تبریز آیلادینگ قیزیلدان شای شایلادینگ
ایچیأنینگ پپسی بولسون مینیأنینگ تاکسی بولسون
کؤویشجیگینی شیر قیلدا ادیپ گزه گندن بولماسین
آغیز جیغینی مونگولده دیپ کپ گزدیرگن بولماسین
اؤیکن بولما باغیر بول قارا داشدان آغیر بول
گلین بولوپ بؤوره باقیپ اوتورما الینگه یوزوک اؤتورمه
داماد قافدان گلنده یوزونگ ساللاپ اوتورما
سویتدن قایماق سوزه دینگ یاغدان بؤرک اوزه دینگ
کوندیگینه سوو قویادینگ الینه حوله بره دینگ
یوزونه باقیپ گوله دینگ .... ...... ...... .......
ایر سغالینگ سچیک بولسون یولارینگ آچیق بولسون
اوغلانلیقدان اولالان اولی لیقدا بیریگن ...
ایچیندأ کینگ بیلن بولسون گؤونونگدأ کینگ تافان بولسون
سفاپ دوشه گین سالان بولسون سیلکیپ دونون سرن بولسون
آغیزی بیری میسیرمانی بولسون یاخشی یامانی بیلن بولسون
دوستلاری شاد بولسون دوشمانلاری مات بولسون
«پیراهن زمخت مپوشان و نان جوین مخوران. مگذار او را بیازارند. مگذار که بر او سخن درشتی گویند. افسار و عنان شتر را به دست نو عروس مسپار. مگذار پشم نامرغوب را حلّاجی کند. دشمن رویاروی را گاز بگیر و آن را که از پس آمد لگد بزن. آشت را آشپز بپزد و بارت را باربر بکشد. غذایت را همیشه بیشتر بپز و دیگت نیز همیشه سنگین باشد. به دستش انگشتر کنی و همیشه خندان بر او بنگری. اگر ا زدر در آید با او مهربان باش و انشاالله که کودکی بر دست گیری. با او تهران و تبریز را سیر کن. با طلا و جواهرات او را مزین کن. نوشابه ات پپسی باشد و سوار وسیله نقلیه شخصی شوی . امید است که عروس تو ، خارج از خانه زیاد نگردد و با جنباندن زبان، سخن چینی نکند. همدل و با او استوار باش و سنگین تر از تخته سنگ باش. تنها منشین و باخود خلوت مکن و انگشتر به دست مکن. وقتی داماد از در وارد می شود ، عبوس و ترشرو مباش. از شیر، سرشیر بگیری و با روغن ، «بؤرک» بپزی. همیشه به آفتابه او آب بریزی و به دستش حوله دهی. به او خندان بنگری. روزی ات فراوان و راههایت گشوده باد. کوچک بودی، بزرگ شدی. اکنون یکدل ویکزبان شدی.»
«... خدا کند که فهمیده و همراز باشد، به خواسته های دل تو برسد. به نیکویی رخت انداز او باشد و لباسهایش را بشوید و پهن کند . همدل و مسلمان باشد. خوب و بد زندگی را بداند . دوستانش شاد باشند و دشمنانش مات باشند.»
معمولاً در پایان این پندنامه ، روبه داماد و عروس چنین می گویند:
گلنی دامادا تابشیریان دامادی خدایا تابشیریان
«عروس را به تو می سپارم و تو را به خدا»
ترانه های عروسی(توی آیدیملاری)
این ترانه ها را دختران و مادران به صورت دسته جمعی یا انفرادی وقتی می خوانند که می خواهند کجاوه عروس رابیاورند ویا در موقعی که عروس را به خانه بخت آوردند یا وقتی عروس را درخانه نشاندندمی خوانند که به «توی آیدیملاری»مشهور است. معمولاً آهنگی آرام و ملایم دارد. این ترانه ها به ترتیب مراسم عروسی از خواستگاری تا پایان به گونه رایج همان منطقه خوانده می شود. گاهی یکی می خواند و دیگران با دستک زدن همراهی می کنند و یا گاهی با نوای آن دف و نی می زنند.
یاد آوری می شود که در این گونه ترانه ها به اصطلاحاتی چون«گلّه جه» (زن برادر) ،«ینگّه» (دوستان و خویشاوندان عروس که به همراه او می آیند)،«دویدأم» (برادر بزرگ) ،«قوُدا»(اصطلاح متقابل بین خانواده عروس و داماد)،«کؤرک» (داماد) بر می خوریم.
این ترانه ازیک سو در بردارنده و ابراز کننده شوق و ذوق فامیلان داماد و از یک سو بازگو کننده مراسم گوناگون و ویژه ازدواج است.در این ترانه ، هر یک از فامیلان داماد مثل:پدر ،مادر یا خواهر ونزدیکانش احساس عواطف خود را ابراز می دارد و گاه زبان طنز یا زبان کنایه به خود می گیرد. ولی متأسفانه امروزه این ترانه ها به دست فراموشی سپرده اند یا این که فقط در مجالس مخصوص شب ازدواج آن هم به صورت خیلی کوتاه خوانده می شوند:
اول گلیأن کجبأ اوُن سپ دییدیم اجه مه
بارینگ آیدینگ دویدأمه قاراشسین گلّه جه مه
«آن کجاوه است که می آید . به مادرم گفتم که (به نشان سپیدبختی) آرد بپاشد. به بردار بزرگم نیز بگویید که در انتظار عروس باشد.»
آق مایانینگ آغرامنی یول گؤته رر ان شاء الله
اؤز دوغانمینگ نأزینی قیز گؤترر ان شاء الله
«سنگینی شتر سفید کجاوه را ، راه تحمل خواهد کرد، و ناز برادرم را (آن) دختر خواهد کشید.»
داماد دونونگ گیده گل تیکه نه اوُرما- داگل
دوستدان کأندیر دوشمانینگ سیرینگی برمه- ده گل
«ای داماد !لباس نو بپوش وبیا و خود را به خار مزن!دشمنان تو از دوستانت بیشترند بیا و رازت را بر کسی فاش مکن.»
کؤینه گی گؤک دامادینگ یوره گی آق دامادینگ
اؤز سؤیه نینی آلسا آرمانی یوق دامادینگ
«داماد پیراهن آبی بر تن دارد. دل داماد پاک است. اگر به دلداده خود برسد، دیگر آرمانی نخواهد داشت.»
داماد باغا گیریأ – ده باغینگ گُلین یولیا- دا
باغینگ گلی باهانا اؤز سؤیننی گوریأ- ده
«داماد داخل باغ می شود و گل می چیند. گل برای او بهانه است، او آمده است تا دلدارش را ببیند.»
ایندی سؤزومینگ آخیری اوقیدیم زهره طاهیری
بیزینگ آلجاق گلنیمیز ایرانلی نینگ شاهیری
«این حرف آخر من است. داستان عشق زهره وطاهر راخواندم. دختری که عروس ما می شود ، شاعر ایران زمین است.»
هالی گیتر گلّه جه پالاس گتیر گلّه جه
گتیرمه سنگ گتیرمه بختینگ گتیر گلّه جه
«ای زن داداش ! فرش بیار. ای زن داداش! پالاس بیار. اگر هم نیاوری ، عیبی ندارد. ای زن دادادش ! سفید بختی را با خود بیار.»
پیغامبرینگ قیزینی علی (ع) آلدی دییدیلر
توی تو ماشانگ گؤرکی شوندا بولدی دییدیلر
«گفتند که دختر پیامبر به عقد علی(ع) درآمده است. تمام شادمانی و سرور ، گفته اند که در آن روز بر پا شد.»
یول اوستونده اوتورما اوستونگ باشینگ چانگ بولار
شوندان دویدأم گلنده اعتبار ینگ کم بولار
«سر راه منشین که بر رویت گرد وغبار می نشیند وزمانی که برادرم بیاید ، از اعتبارت کم خواهد شد.»
ایگنه اوجی اینچه دیر تویا گلن سینچی دیر
گلینگ گؤرونگ دامادی اوزّین بویلی اینچه دیر
«سر سوزن تیز ونازک است. وکسانی که به عروسی می آیند ، صاحب نظر و آزمایشگرند. بیایید داماد را بنگرید که میان بالا و باریک اندام است.»
کجبه گلیأر آیلانیپ مخمل دونا بوره نیپ
منینگ باللیمینگ تویونا یاش اولی گلیأر سؤیره نیپ
«کجاوه سیرکنان می آید، با پوشش و رواندازی مخملی. ریش سفیدان نیز به عروسی برادرم شوق کنان می آیند.»
ایکی قوچونگ کلّه سی بیر قازاندا قاینا یا
اؤیلنمه دیک ییگیت لر باشین بولاپ اوینایا
«سر دو قوچ در یک دیگ پخته می شود. جوانان ازدواج نکرده حسرت به دل می رقصند.»
جأ به جأ اوزوم آلدیق چؤفی بولماز قوداجان
بیزینگ آلان گلنیمیزینگ کفی بولماز قوداجان
«ای خانواده عروس! چند جعبه انگور خریدیم که انگورهایش چوب ندارند. عروس ما نیز(در زیبایی) هیچ حرفی ندارد.»
پوییز گلیأر هاش هاشلاپ توسسه سینی گؤنگه تاشلاپ
منگ گلّه جم- ده گلیأر بوتین پأمیلین تاشلاپ
«قطار سر وصدا کنان می آید و دودش را به هوا می پراکند.زن برادر من نیز با ترک تمام اقوام و خویشان می آید.»
بییک بییک دیوارلار ایچینده بده و آطلار
اؤز دویدأ مینگ تویوندا اویناسین یاش ییگیت لر
«حصارهایی بلند، با اسبانی اصیل و سرکش. در جشن عروسی برادر من ، جوانان بیایند و شادی کنند»
آق سماور قاینادینگ آق شکرلر یایرادینگ
اؤز دویدأمینگ تویوندا دنگ دوشلارنی اوینادینگ
«سماور سفید را به جوش آورید و شیرینی ها پخش کنید. درجشن عروسی برادرم همسالان را برقصانید.»
گلّه جه گلیم گلسه نه کجیل بالانگ گیسه نه
ساللانایین سادینگا دویدأم دوشسن یادینگا
«ای تازه عروس با لباس نقش آگینت بیا. من قربان تو شوم ، و تو هماره به یاد برادرم باشی.»
قارالی ، آ قارالی قارالی سین گؤره یلی
داشدان گلیأن گلّه جه آچ یوزونگی گؤره یلی
«آلوی سیاه ، ای آلوی سیاه ! آلوی سیاهش را ببینیم. ای زن برادر که از راه دور می آیی، چارقدت را برادر تا چهره ات را ببینیم.»
نار آغاجینگ دویبی من خوجالارینگ بیری من
اؤز دیدأمینگ تویوندا اویون اوینا جانگ بیری من
«من ریشه باغ انارم و یکی از ساداتم. درجشن عروسی برادرم ، من باید شادی کنم.»
ایکی ایکی دؤرت بولار قیز یاشی اون دؤرت بولار
قیز اون دؤرتدن گچسه انه سینه درد بولار
دو دو تا ، می شود چهار تا. سن مطلوب دختران چهارده است. وقتی سن دختر که از چهارده گذشت، دیگر مادر دل نگران می شود.
آق سماورینگ سسی بار
چیق- دا گؤزّه گلّه جه
دؤرت آیاغنینگ پوسی بار
دام
اد گلیأن سسی بار
«سماور سفید به صدا در آمده است و چهار پایه آن پوسیده است. ای زن برادر من! بنگر گویی داماد می آید.»
هنگی بار، آ، هنگی بار هر کیمینگ اؤز دنگی بار
منینگ گلّه جه منینگ یانگا جیغنّا منگی بار
«ساز و وجد دارد و هر کس را همسالی است. زن برادرم در گونه اش خالی دارد.»
گولگولی دیر کؤینه گیم گلدن آق دیر بیله گیم
گولگولی دیر کؤینه گیم گلدن آق دیر بیله گیم
یار اوستونده یار سؤیسنگ یار یلمازمی یؤره گیم
«پیراهنی رنگین دارم و مچ دستانم سفید است. اگر یار دیگری برگزینی ، آیا دل من نخواهد ترکید؟»
یوزوک تاپدیم یاشیلجا بیر آوادان قاشلیجا
منگ کؤرفه گلّه جم اورتا بویلی ایشلیجه
«انگشتری سبز با نگینی بسیار زیبا یافتم! زن برادر کوچک من میانه قامت و پرکار است.»
حقیم حقا یتیرسین حق مرادا او تیرسین
گلّه جأنی آلمانا بیزه خدای یتیرسین
«خداوند مرا به حق خود برساند و به حق، کارم را گشایش دهد. دیدن عروسی برادرم را خدا قسمت ما کند.»
آق ماشین گچیپ باریا بوغینی سچیپ باریا
چیقدا گؤزّه دویده جان گلّه جم گچیپ باریا
«ماشین سفید در گذر است، همچنان بوق می زند . ای برادرم برو و بنگر که زن برادرم در حال گذر است.»
سوو آقار کنار گیدر اورتاسی اوینار گیدر
دگمأنگ قیزینگ گونونه میهمان دیرگلر گیدر
«آب روان می شود و کناره رودخانه را در بر می گیرد. آب روان به رقص آمده است. دل دختر را نشکنید که چند روزی میهمان است و روزی خواهد رفت.»
خط یازدیم سطیر سطیر آراسی سانتیمتر
اوچوپ باریان آق قوشلار گلّه جه جه سلام یتیر
سطر به سطر به فاصله یک سانتیمتر نامه ای نوشتم . ای پرندگان سفید درحال پرواز به زن برادر من سلام برسانید.
قاییش قاییش گلّه جه سورمه قاییش گلّه جه
آق مایانینگ او ستونده قاییم یابیش گلّه جه
«... در بالای شتر سفید قرص و محکم بنشین ای زن برادر!»
پیرتیق پیرتیق گلّه جه آلما پیرتیق گلّه جه
بیزه گلن ینگّه لنگ بالاغی ییرتیق گلّه جه
«... ینگه هایی که به خانه ما آمده اند، شلوارهایشان پاره پوره است.»
ارنلر ، آ ارنلر داغا بوغدای سررلر
یدی مونگی آزوگؤروپ سکگیز مونگ دییرلر
«مردان خدا! در بالای کوه ، گندم می پراکنند تا آفتاب بخورد. هفت هزار تومان را برای مهریه کم می دانند و هشت هزار تومان می خواهند.»
ساری صاندیق نأگرک؟ صابین سالمانا گرک
قافدان گلّه جم گلنده الینی یومانا گرک
«صندوق زرد به چه درد می خورد؟ به درد صابون می خورد. وقتی که زن برادرم خواست دستش را بشوید ، لازم می شود.»
فلان یرینگ پامیغی اوزّین اوزّین اؤسوپدیر
فلان یرینگ قیزلاری اوزّین ساچین کسیپدیر
«پنبه های فلان جا ، بسیار قد کشیده اند. دختران فلان جا ، گیسوان خود را بریده اند.»
پیشمه سچن بیز اوبا نار سچن بیز اوبا
فلان یرینگ قیزینی آلیپ قاچان بیز اوبا
«این روستای ماست که پیشمه وانار پخش می کند. این روستای ماست که دختر فلان جا را ربوده است.»
آسماندأ کی یدی ییلدیز یدی سی نینگ بیری من
اؤز آغامینگ تویوندا غزل دوزجک بیری من
«من یکی از از آن هفت ستاره آسمانم. من در عروسی برادرم غزل خواهم سرود.»
چینی تاباق دؤویلدی ییغنامانا گیده یلی
گلّه جه مینگ تویونی قوتلامانا گیده یلی
«دیس چینی شکسته است ، برویم آن را جمع کنیم. برویم و عروسی را به زن برادرم تبریک بگوییم.»
حسیب دیر، آ حسیب دیر الین کسر کسیپ دیر
آل یانگاق قیزیل دوداق گؤرونگ کیمه نصیب دیر
«دنیا کارش با حساب است.کارد، دستش را بریده است، بنگرید این گونه زیبا ولبهای قرمز قسمت چه کسی خواهد شد؟»
ترانه های بازی(اویُون آیدیملاری)
ترانه های ساده و دور از تکلف ، موزون و مقفی هستند که از طبیعت پیرامون الهام گرفته اند. ریتم و موسیقایی خاص دارند که با حرکات پا و دست هماهنگی دارد و نشاط خاصی به شعر ملهم از طبیعت می بخشد. این نوع ترانه ها از نظر قالب و آهنگ همچنین از نظر هجا مانند لأله است ، با این اختلاف که این ترانه ها را دختران هنگام بازی به صورت دسته جمعی و گروهی می خوانند. یارکشی و بازی گروهی از مهمترین خصیصه این ترانه هاست، کوتاهی و بلندی این نوع ترانه ها به بافت و شکل بازی بستگی دارد. دو گروه اشعاری منظوم به یکدیگر رد وبدل می کنند. و آن را با هماهنگی حرکات دست و پا آهنگین می سازند.
آلتی قویون بأَش گچی
از مهمترین ترانه های بازی«آلتی قویون بأش گچی»(به معنای شش گوسفند و پنج بُز) است که دختران آن را به دو گونه بلند و کوتاه می خوانند.
گونه بلند ترانه «آلتی قویون بأش گچی»:
قایرادان گلدی بأش گچی هانی مونونگ ارکه جی
ارکه جی داغا گیتدی های هایلادیم گلمه دی
چیگیت بردیم اییمه دی چیگیدیم تاتا بردی
تات مانگا قانات بردی قانا تجیغیم قریلدی
سویری یوپگه دوزولدی
«از شمال پنج بز می آید پس قوج اش کجاست؟ قوچ اش به کوه رفته است. هوای زردم نیامد.دانه دادم نخورد دام نخود.دانه را به تات دادم و او بال و پر به من داد.بالم شکست و به ریسمان درازی کشیده شد.»
گونه کوتاه ترانه «آلتی قویون بأش گچی:»
آلتی قویون بأش گچی هانی مونونگ ارکه جی
ارکه جی داغدا قالدی های هایلادیم گله دی
آرپا برسم اییمه دی چیگیت برسم دویمادی
«شش گوسفند و پنج بز، پس قوچ اش کجاست؟ قوچ اش در کوه مانده ، او را صدا کردم نیامد. جو دادم نخورد، تخمه دادم سیر نشد.»
ایکی چوپان اوروشدی بیری قانا بولاشدی
اونونگ قانین کیم سوپیر؟ آق ساقغاللی پیر سوپیر
پیری گیتدی اودونا پالتا دگدی کوموش دیر
«دو چوپان دعوا کردند، یکی در خون خود غلطید. چه کسی خون او را پاک خواهد کرد؟ پیر ریش سفید پاک خواهد کرد. پیرش برای هیزم رفت و تبر به رانش خورد. نه آن تبر نبود، آن نی بود. ده انگشتش نقره است.»
کوموشی ییتیردیم(نقره را گم کردم)
کوموشیمی ییتیر دیم! خانا خایار یتیردیم!
خانینگ آطی کینگشه یأر نأمه دیییپ کینگشه یأر؟
آرپا دیییپ کینگشه یا آرپانی نیردن آلجاق ؟
چایینگ دویبوندن آلجاق!
«نقره ام را گم کردم و به خان خبرش را دادم. اسب خان شیهه می کشد. چرا شیهه می کشد؟ او جو می خواهد. جو را از کجا تهیه خواهی کرد؟ از کنار رودخانه تهیه خواهم کرد!»
سویت قازان(دیگ شیر)
سویت قازان ، آ سویت قازان سویت قازانا نأ گرک
قایما قلیجا سویت گرک
«آن دیگ شیر، آن دیگ شیر! چه می خواهد؟ شیر که سرشیر داشته باشد!»
سویت قازان گلیأر های بیلن بیر مله جه تای بیلن
تای باتدی پاللچیغا چیقارینگ های های بیلن
«دیگ شیر های و هوی کنان می آید. با اسبی ابلق و سرکش. اسب در گل ماند، با های وهو او را در آورید!»
سویت قازان ، آ، سویت قازان سویت قازانا نأگرک
چیقم چیقم بیز گرک آش بیشیردیم دوشوردیم
یتیم اوغلان چاغیردیم دویورمانی قایتمارام
بیراشه جیک گتیردیم انگیر تمانی گیتمه رم
بیربؤلک بولوت گتیردیم یاغدیرمانی گیتمه رم
بره نینگ اوغلی بولسون برمه دیگینگ قیزی بولسون
«دیگ شیر، دیگ شیر چه می خواهد؟ گروهی از ما را! آش پختم، تمام کردم و یتیمی را برای خوردن دعوت نمودم ، تا اورا سیر نکنم برنمی گردم . تکه ابری از آسمان آوردم ، تا نبارد برنمی گردم. آنکه احسان کند فرزند پسرش باد! و آنکه احسان نکند دخترش باد!»
قاق قاق قارغالار(قارقارکلاغها)
قاق قاق قارغالار آغاچ باشی دیر مالار
سولگون لر شالی بیشه یاپ ایچیندن یورغالار
«کلاغها با سرو صدا می آیند و تنه درخت ر ا نوک می زنند! آن زمانی که شالیزار برسد، قرقاول ها در جوی آب به آهستگی خواهند رفت!»
بؤکوشه یلی (شادی کنیم)
بؤکوشه یلی بؤکوشه یلی ساری قاوین اکیشه یلی
ساری قاوین بیشیپ دیر ساپاغیندان دوشوپ دیر
«شادی کنیم و شادی کنیم و خربزه زرد بکاریم. خربزه های زرد رسیده اند و از ساقه اش جدا شده اند!»
آی ترک گون ترک!
این بازی در شبهای مهتابی مخصوصاً شبهای چهاردهم هر ماه انجام می گیرد. تعداد نفرات به دو گروه مساوی(الف-ب) تقسیم می شود. معمولاً هر دو گروه را دختران تشکیل می دهند. هر گروه برای خود سرگروهی به عنوان ریش سفید یا داور گروه تعیین می کنند و در فاصله بیست الی پنجاه متری هم قرار می گیرند، هر گروه به صورت یک زنجیر در خط مستقیمی دستهای خود را به یکدیگر می دهند و سخت می فشارند تا یک زنجیر گروهی تشکیل دهند. ابتدای بازی با سخنان موزون و اشعار دلنشین که بین دو سرگروه رد وبدل می شود آغاز می گردد:
الف:
آی ترک ، گون ترک بیزدن سیزه کیم گرک
«دختری همچون ماه و خورشید می خواهید؟ کدام دختر را از بین ما می طلبید؟»
ب:
اؤوی ینگّه لی گرک آردی تنگه لی گرک
سایراپ دوران دیل گرک
«دختری که در جلویش ینگه هایش راه افتد و در پشت سرش تنگه های پول باشد و زبانی که گویا باشد.»
الف:
دیل ایچینده کیم گرک
هر کیمه گلجک گرک
«از میان زبانها کدام زبان را اختیار می کنی ، نوبت به هرکسی که می رسد!»
ب:
سایراپ دوران قیزیل دیللی
... دییأن شوم گرک
«آنکه زبان گویا و سرخ دارد، فلان دختر را می خواهیم»
الف:
اور- دا ، ییق – دا آلاغا
«اگر می توانی حمله کن و بگیر و ببر!»
گروه (ب) هر کسی خواسته شده باشد باید به طرف گروه(الف) حمله کند تا دستهای بسته آن گروه را باز کند. اگر دستهای آنان را توانست باز کند. یک امتیاز می گیرد. اگر نتوانست خود همانجا می ماند و برگروه (الف) یک نفر اضافه می شود. همین طور بازی ادامه می یابد تا اینکه یکی از گروهها تمامی اعضای گروه مقابل را به گروه خو منتقل می کند.
این بازی جلوه ای از آداب و رسوم گذشته است که آداب مربوط به مراسم خواستگاری را به نمایش می گذارد. ریش سفید یاهمان سرگروه به عنوان«ساوچی» از دختر خواستگاری می کند، پس از اعلام آمادگی خانواده دختر ریش سفید جمع شده به طرف خانواده او می دوند و درباره مهریه او صحبت می کنند و به مشورت می نشینند.
ساریجا قاوین
این بازی معمولاً در تمام اوقات روز انجام می گیرد. تعداد نفرات بین دو گروه مساوی تقسیم می شوند. حال ممکن است یک گروه پسر باشد و گروهی دیگر دختر و یا ممکن است هر دو گروه دختر باشد. هر دو گروه برای خود سرگروهی تعیین می کنند و سرگروه برای اعضای گروه خود نام مستعاری انتخاب می کند که می تواند نام یک پرنده، شی یا نام انسانی باشد. بازی از همین جا آغاز می شود. سرگروه(الف) نمایش پیرزن گوژپشتی که خاری بر پای آن خلیده است، بازی می کند به طرف گروه (ب) می رود و خطاب به آنها می گوید:«اجه نگ بارمی؟/مادرت هست؟»
یکی از نفرات گروه(ب) جواب می دهد:«یوق، نأمه ایشینگ بار؟/ نیست، چه کار داری؟» .پیرزن می گوید:«آیاغیما تیکن گچدی ، چیقارتدیرا جاقدیم/برپایم خاری خلیده ، خواستم که در بیاورد.» دوباره همان دختر می گوید:«چؤرِک بیشیر مأنه گیتدی ، دور، گتیره یلی/ رفته نان بپزد، درنگ کن تا او را بیاوریم.» سپس مادرش را می آورد و مادر، خار پای او را در می آورد. پس از مدتی کوتاه پیرزن راهی گروه خود می شود.در میانه راه چیزی به یادش می آید، برمی گردد واز گروه (ب) سؤال می کند:«سارجا قاوین بارمی؟/خربزه زرد دارید؟» یکصدا جواب می دهند:«یوق ، یوق/ نه». پیرزن منصرف می شود باز دختران یکصدا فریاد می زنند:«بار، بار/هست». پیرزن بر می گردد(این عمل را چندین بار تکرار می کنند تا بازی جذاب تر و شیرین تر شود.)
آنگاه پیرزن به سر همه اعضاء سرگروه (ب) تیله می زند. سرانجام یکی را انتخاب کرده ، چشم او را می گیرد و نام مستعار یکی از اعضاء خود را صدا می زند تا بیاید تا بر او تیله دیگر بزند. همان شخص مورد خطاب می آید و تیله ای می زند و می رود. پیرزن چشم او را رها می کند تا آن عضو گروه تشخیص بدهد که چه کسی به او تیله زده است. اگر نتواند تشخیص دهد او رابا خود به گروه خود می برد و اگر تشخیص آن درست باشد همان شخص را به گروه خود می خواند.
بازی به همین ترتیب ادامه می یابد تا تمامی اعضای گروه از آن گروه دیگر شوند.
این بازی نیز جلوه ای از آداب ورسوم مربوط به مراسم خواستگاری را دارد که در آن نقش اصلی خواستگار را در مراسم خواستگاری وآداب محلی دیگر به نمایش گذاشته می شود وهم دقیقاً نحوه خواستگاری و انتخاب همسر در آن تعلیم داده می شود.
ترانه های غنایی(سؤیگی آیدیملاری)
آلما دیییپ آغلادیم نار دیییپ آغلادیم
اؤزومه میسر یار دیییپ آغلادیم
اؤزومه میسر یاری دوزمه سه
یو امانت جانی
آل دیییپ آغلادیم
«بخاطر سیب و بخاطر انار گریستم، وهمین طور برای یاری مناسب .اگر از آن خود یاری مناسب نیابم، بسیار می گریم و از خدا می خواهم تا جان مرا بگیرد.»
او بامینگ ایچی کؤچه دن کؤچه ایبرن یالیغینگ قیماتی نأچه؟
سؤنالار بولماسا اوچمارلار سرچه جاهیللانگ ایچینده بارمیقا سنچه
«روستای ما کوچه و پس کوچه زیادی دارد! روسری که فرستادی قیمتش چند است؟ اگر مرغابیان نباشند گنجشکان به پرواز در نمی آیند. آیا در میان جوانان ، جوانی چون تو هست؟»
آق قوشاردا قیزیل ساغات یالفیللار یل اؤسنده ینگسه ساچینگ یالفیللار
هر گؤرمده اونکی سونگّیم قالفیللار گورپ گورپ ادر کؤوشینگ اؤکجه سی
گل بولوپ آچیلار گزن کؤچه سی
«ساعت طلایی در مچ سفید می درخشد. وقتی باد می وزد، موهایت می درخشد. هربار که تورا می بینم با تمام وجود به تلواس می افتم. پاشنه کفش تو به صدا در می آید و کوچه ای که تو از آن گذشتی چون گل می شکفد.»
باغا گیردیم دورمانا بوینونگا قیزیل دوزمأنه
نیلأیین ساوادیم یوق سانگا ناما یازمانا
«به باغ رفتم تا استراحتی کنم و گردنبندی به تو بیاویزم. چه کنم؟ سوادی ندارم تا برای تو نامه بنویسم.»
یالیغینگ اوجی قیقینیق شکر دودوم اوجونا
شکردن شیرین سؤزوم گل خیابانینگ اوجونا
«به گوشه بال روسری بریده شده ام قندی بستم. به ابتدای جاده بیا که سخنم از قند هم شیرین تر است.»
گولگولی دیر کؤینه گیم گولدن آق دیر بیله گیم
یار اوستینده یار سؤیسنگ یار یلمازمی یوره گیم
«پیراهن من از گلهای رنگارنگ است و گونه هایم از گل نیز سفید تر. اگر یار دیگری گیری، آیا دل من نمی ترکد.»
گل یولسانگ دویبوندن یول دویبونده درمان قالماسین
قیز آلسانگ حالانینگ آل جانینگدا آرمان قالماسین
«اگر می خواهی گلی بکنی از ریشه اش بکن تا در ریشه آن درمانی نماند. اگر می خواستی زن بگیری خو برگزین تا حسرت به دل نما نی»
آدینگا عاشق بولدوم نیردن گلدینگ سؤوریار
سونگّیمه اوتلار سالیپ شیرین جانیم اریتدینگ
«ای دلدار! عاشق نامت شدم. از کجا آمدی آتش به جانم فکندی و جان شیرینم را تباه ساختی!»
پنجارامیز آچیق دیر سینی دولی قاشیق دیر
قین گورمه گین قودا جان قیزینگ اوّل عاشق دیر
عاشق بولسا آلایلی آشاقی اؤیه سالایلی
ینگّه لرنی اویشوریپ جاق جاق ادیپ گوله یلی
«پنجره ما باز و سینی پر از قاشق است. ای مادر عروس ناراحت مشو که ابتدا دخترت عاشق پسر من شده است. اگر عاشق است، او را بگیرم و در خانه ای از او پذیرایی کنیم و ینگه هایش را جمع کرده و شادی کنیم و بخندیم.»
ای هالی یا ای هالی هالینگ قافی گؤلی
قیزینگ حالانا برگین ای مهربان اجه لر
«(مادران طرح زیبای قافی گل را بر قالی نقش زدند) وا ی مادران مهربان! بگذارید دخترانتان، همسران خود را خود برگزینند.»
اوزدوم یارا، اوزدوم یار آواداللاپ دوزدوم یار
منگ سالامیم آلماسانگ من هم سندن گچدیم یار
«ای یار از تو دل کندم و به زیبایی تمام رشته ای را (سروده ای را) به نظم کشیدم. ای یار! اگر (دیگر بار) سلام مرا نگیری، من هم از تو خواهم گذشت.»
آق تلپه گیم قار یاناق دوه رکده بار یاناق
بارینگ آیدینگ شول یارا منینگ گونومه زار یاناق
«کلاه پوست سفیدم چون برف سفید است . گویی که در این اطراف هاست. بروید و به یارم بگویید، گویی که او در آه و زار است.»
آق تاویق، آلا تاویق سحر قیغیریان تاویق
نامه اتدیم من اول یارا یار یوزی مندن ساویق
«ای مرغ سفید و ای مرغ رنگین من! ای مرغی که بامدادان میخوانی (بگویید) من به آن یار چه کردم؟ که از من اینگونه دلسرد شده است.»
الیم یره ووُردوغیم داشاریق چیقیپ دوردوغیم
آغام اوغلی آق کؤینک سانگا قاراشیپ دوردوغیم
«دستم را به زمین می زنم. پیوسته در بیرون خانه نظاره گرم. ای پسر عمو که پیراهن سفید بر تن داری، پیوسته در انتظار توأم.»
حوپلادیم آ ، حوپلادیم اؤزوم قایادان اوقلادیم
شی قیزلارینگ ایچیندن اؤز یاریمی یوقلادیم
«ترسیدم و ترسیدم وخود را از پرتگاهی انداختم. من در میان ای همه دختران یار خود را نیافتم.»
سوگ سروده ها(یاس قوشغی لاری)
سروده هایی هستند که زنان در ایام از دست دادن کسی به صورت انفرادی یا گروهی می خوانند و با آن سروده ها خود را تسلّی می دهند. این گونه سروده ها ، بخاطر احساس پرشور در آن و هم بخاطر اینکه عاطفه نقش اساسی در آن دارد از درونمایه بسیار قوی برخوردار است و آن قدر سوزناک است که انسان را سخت متأثر می سازد.
سوگ سروده ها در واقع آرزوهای به خاک سپرده شده اند، و پژواک محرومیتها و حرمان هاست، در عین حال فریاد بلند آمالی هستند که بدان دست نیافته اند.
تاقیر یرده تایانلار سووسیز یرده قایانلار
آلا گؤزونگ آییلانگدا کیم آیلاندی داشینگدان؟
ایغار ساچینگ ایغاندا کیم قالدیری باشینگدان؟
آطلانیپ لارگیدن دیر یوکله نیپ لر گلن دیر
چایا قانی آقاندا چؤلده جانی چیقاندا
آی وای دییسین ینگه سی
قارا گؤزلر اوردی می؟ آوان دیللر چالدی می ؟
یانگی بولدوم دیینده اؤردگی قاز اوچاندا
گؤرگیچ گلدی گؤردی می؟
دیلماچ خبر بردی می؟
«آنان که در زمین هموار لغزیدند ، آنان که در خشکی شناور شدند. آنگاه که چشمان سیاهت را گرداندی ، چه کسی به دورت چرخید؟ آنگاه که گیسوانت پریشان شد چه کسی سرت را بلند کرد؟ او سوار بر اسب رفته است و مرده برگشته است. آنگاه که خونش در رود جاری شد، آنگاه که در بیابان جان سپرد. برایش زن برادرانش ای وای بگویند. آیا زخم چشمی به تو رسیده است؟ یا زبانهای زهرآگین تو را گزیده است؟ آنگاه که او گفت: کارها تمام شد. درآن حال مرغابیها به پرواز در آمده بودند. آیا کسی در آن حال ، تو را ندید؟ آیا کسی از حال تو خبر نداد؟»
دولی یورغان ایچینده جایینگ قالدی جانام ای
ساری تاباق ایچینده پایینگ قالدی جانام ای
قویان پاییم پوجیدی سؤین دیلیم سوُو جیدی
یانینگدان یر آلینچام تا یانینگا بارینچام
یته بیلمن ایزینگدان توتا بیلمن سینینگدان
«ای جان من! جای تو در میان لحافی پر شده ، باقی مانده است. ای جان من! سهم تو در طبقی باقی مانده است. سهمی که برای تو گذاشته بودم، گندید و زبان محبتم مرثیه سرود. تا جای گرفتن کنار تو و تا رسیدن به تو نمی توانم از پی تو روم و همراه تو شوم و آستین تو رابگیرم.»
انه لر یانار آغلار گونلری سانار آغلار
دونه لرکی دونر کیمه هر یانا باقار آغلار
عزیزی باقان آغلار اود یانار قالان آغلار
کیمی جوان اؤلسه قابرینی قازان آغلار
عزیزی داشدان آغلار کیرپیگی قاشدان آغلار
قارداش اؤلن قیزلار دوروپ اول باشدان آغلار
«مادران در سوز خود مویه سر می دهند و می گریند. در حالی که روزهای درد را می شمارند. آنکه دیروز درگذشته است دیگر چه خواهد شد؟ در درد و ماتم همواره در سوزند. عزیز و جوان پرورندگان جوانان آتش گذاخته گریسته ، خاکستر خواهند شد. زمانی ، اگر جوانی در گذشت گورکن بر او می گرید. عزیزی اگر مرد از جدایی و فراق او باران اشک از مژه هایش سرازیر می شود دختران برادر مرده، دیگر از درد و جدایی آنان ، برخود می پیچیند و می سوزند.»
آیلاق دولی آغالی سیرغین دولی ینگّه لی
هامیش قالدی آغالانگ نامیت قالدی ینگّه لنگ
دگسین ادر گلین لی آیات اوقیر اوغول لی
بییک اؤیه ایه لی ایشیگینگ سؤیه لی
قوشا قوشا اوغوللی قوش کوفری سی سالیغلی
سن توبه لی دوغان ای اوغلانلارینگ توبه سی
دوغانلارینگ آمانی
«برادران بزرگت در جلگه ای گرد آمده خاموش و ساکت مانده اند و زن برادرانت در محلّه ای در فراق تو نالان و زارند و برادرانت خیرات می دهند و بزرگان همه قرآن می خوانند. او صاحب خانه های بلند و اسباب و منزل همه برای او فراهم بود. ای برادر تو به کرده! تو ، توبه فرزندان و پناهگاه برادرانت بودی... افسوس که رفتی!»
یولا گیتسم یولداشم اؤیده اوتورسام سیرداشیم
سیرداشیمدان آیریلدیم یولداشیمدان تازیقدیم
«در سفر همراه من و در حضر همرازم بودی، افسوس که از همراز خود جدا شدم و از همراه خود بریدم.»
سیریم سیره بره نیم سیریم قایدیپ آلانیم
سیر صاندیغیم دؤویلدی سیریم یره دؤکولدی
«افسوس ! آن که رازم را به او می گفتم و آن کس که رازش را به من می گفت ، رفت و صندوقم شکست و رازم بر زمین ریخت.»
ساغا گیتسه ساچاقلیم سولا گیتسه سوغاتلیم
سوغادینگدان کسیلدیم ساچا غینگدان اوزولدیم
«وقتی به سفر می رفت با تحفه و سوغاتی می آمد. دیگر از سوغاتش بی بهره و از سفره اش دور مانده ام.»
یالان دونیأمینگ باری چین دونیأمینگ یاری
منی آغلادیپ گیتدینگ ای عزیزیم ای دایی
«توهمه چیز من ، در دنیای دروغینم بودی. و تو یار و پشتیبان من در دنیای واقعی ام بودی. ای دایی جان! رفتی و مرا گریان کردی.»
قارداشی قارداغلیم کؤلگه سی گینگ میدانلی
قارا داغیم ییقیلدی قارین یاغیم دؤکیلدی
«برادرش چونان کوه پناهگاه من بود و سایه اش مانند میدانی سترگ برای من . کوه بزرگ و سیاهم فرو ریخت ومن فرتوت و لاغر شدم.»
یوزونگ نوردان دؤکولن بویی سیمدن چکیلن
یوزونگ یالقیم اورماسا بویونگ کؤلگه سالمایار
«چهره ای نورانی و اندامی سیمین داشتی. وقتی چهره ات پرتو افشانی نکند، قامتت سایه نمی افکند.»
الینگ پوللار اویناندیر گؤزونگ پارچا سایلاندیر
اوغلانلارینگ ساغلیغنا توبه دییه یین دوغانیم
«همواره دستهایت در بذل و بخشش بود. و دیدگانت پارچه ها را بر می گزید. ای برادرم بخاطر سلامتی فرزندانت زبان به توبه می گشایم.»
منبع :کتاب مردم شناسی ترکمنهای ایران _مولف عقیل تقوی –چاپ اول انتشارات مختومقلی فراغی –گرگان -1388-صص 366-337
