نت های با اهمیت در هر دستگاه یا آواز:
هر دستگاه در موسیقی ایرانی درجات و فواصل خاصی دارد.
نتی که گام از آن آغاز می گردد، در واقع همان نت تونیک (درجه اول گام) می باشد.
اما در هر گام ایرانی غیر از نت تونیک نت های دیگری هم هستند که اهمیت فراوانی دارند.
۱. نت شاهد :
نتی که بیش از سایر نت ها شنیده می شود و در واقع محور آهنگ است. مانند:
درجه پنجم گام شور برای شاهد دشتی. درجه چهارم گام شور برای شاهد افشاری.
درجه سوم گام شور برای شاهد بیات ترک.
۲. نت ایست:
فرودی موقت در نغمات ایرانی است. به عبارتی دیگر نتی که پس از جلوه نمایی نت شاهد، روی آن ایست کنیم اصطلاحا به آن نت ایست می گوییم.
مثل درجه سوم گام شور در آواز دشتی و یا درجه دوم گام شور در آواز ابوعطا.
۳. نت متغیر:
نتی است که برای بیان احساسات (مثل غم، شادی و...) به صورت موقت از حالت طبیعی خود خارج شده و به وسیله ی علامات عرضی حدود نیم پرده یا ربع پرده تغیر پیدا می کند و باز به نت اصلی بر می گردد.
مانند درجه پنجم گام شور برای آواز افشاری.
