تشکیل زخم بستر از چهار مرحله میگذرد. در مراحل اول شدت آن کم بوده و در مراحل بعدی شدت آن بیشتر میشود. این مراحل بترتیب عبارتند از
مرحله اول
پوست سالم است در کسانی که رنگ پوستشان روشن است پوست قرمز شده و وقتی با انگشت به آن فشار میاوریم سریع سفید نمیشود.پوست ممکن است دردناک، سفت، نرمتر از معمول، سردتر یا گرم تر از معمول شود.
مرحله دوم
لایه رویی پوست ( اپیدرم) از بین میرودیک زخم کمی فرو رفته به رنگ صورتی یا قرمز در محل تشکیل میشود.ممکن است در محل تاول تشکیل شود.
مرحله سوم
چربی زیر پوست نمایان میشود زخم گود میشود ته زخم بافت مرده زرد رنگی هست.
آسیب ممکن است به زیر پوست سالم هم نقب بزند
مرحله چهارم
عضله، تاندون یا استخوان نمایان میشود کف زخم بافت مرده خشکیده هست آسیب وسعت یافته و به زیر پوست به ظاهر سالم هم گسترش یافته است.
زخم بستر در چه محل هایی بیشتر دیده میشود
در کسانی که مدت زیادی در بستر در حالت درازکش به پشت قرار گرفته اند زخم بستر بیشتر در نواحی زیر دیده میشود
پشت سر
پشت استخوان های کتف
پشت استخوان خاجی درست بین دو برجستگی باسن
پشت پاشنه
در کسانی که مدت زیادی در حالت درازکش به شانه قرار گرفته اند زخم
بستر ممکن است در نواحی زیر دیده شود
کناره های سر
گوشه لاله گوش
روی برجستگی کناری لگن ( تروکانتر بزرگ)
روی برجستگی کناری زانو ( پوست روی سر استخوان نازک نی)
روی پوست قوزک خارجی
در کسانی که مدت زیادی در ویلچر مینشینند زخم بستر میتواند در محل
های زیر تشکیل شود
پشت استخوان خاجی درست بین دو برجستگی باسن یا روی برجستگی باسن
پشت استخوان های کتف یا ستون مهره
پوست روی ساعد یا ران در جاییکه روی صندلی تکیه میدهند
در هر کسی که مدت زیادی در بستر میخوابد یا درویلچر مینشیند و نمیتواند وضعیت خود را بطور مرتب عوض کرده و خود را جابجا کند،جرئی از مراقبت روزانه وی، بررسی مکرر پوست نواحی ذکر شده برای دیدن علائم احتمالی تشکیل بد سور است. به محض دیدن علائم ذکر شده باید با پزشک تماس گرفت.
زخم بستر یا زخم فشاری به چه عللی ایجاد میشود
علت زخم فشاری اینست که به علت فشرده شدن ممتد پوست بین برجستگی استخوانی زیرین از یک طرف و سطح بستراز طرف دیگر مویرگ های تغذیه کننده پوست مسدود میشوند. تا وقتی فشار برقرار است این مویرگ ها بسته میمانند.
در یک انسان سالم، فرد در هنگام خواب بطور غیر ارادی مرتبا وضعیت خود را عوض میکندو به این ترتیب محل هایی از پوست را که زیر فشار قرار میگیرند را مرتبا تغییر
میدهد و به این ترتیب اجازه میدهد که بطور نوبتی به همه قسمت های پوست زیر بدن خون برسد. در یک فرد بیمار اما این مکانیسم خوب کار نمیکند. بیمار مدت های طولانی دریک وضعیت ثابت دراز میکشد. نتیجه آنست که پوست قسمتی که مدت طولانی بدون جریان خون مانده است قطع شده و آن قسمت از پوست میمیرد.
مکانیسم دیگر اینست که در حین مراقبت از یک بیماردر بسیاری اوقات فرد مراقب، بیمار را به روی بستر یا ملحفه میکشد. این کشیده شدن پوست بخصوص اگر کمی هم مرطوب باشد موجب اصطکاک زیاد بین پوست و سطح زیرین شده و به پوست آسیب میزند.
گاهی هم بر اثر نیروهایی که در دو جهت مختلف به پوست و استخوان وارد میشوند آسیب ایجاد میشود. بطور مثال بیماری که در روی تخت خوابیده اگر پشت تخت در زیر سر بیماربالاتر باشد بیمار به سمت پایین تخت سر میخورد. در این حال پوست زیر باسن به علت اصطکاک با ملحفه ثابت مانده ولی استخوان خاجی و دنبالچه به علت وزن بیمار به سمت پایین تخت حرکت میکنند. این مکانیسم موجب کشیده شدن عروق زیر پوستی و اسیب به خونرسانی پوست میشود.
چه عواملی ریسک تشکیل زخم بستر را در یک فرد بیشترمیکنند
در هر کسی که زیاد حرکت نمیکند و نمیتواند به راحتی وضعیت خود راتغییر دهد ممکن است زخم بستر ایجاد شود. این بیحرکتی ممکن است به علل زیر ایجاد شود
ضعف
فلجی
بیماری یا آسیبی که بیمار را مجبور میکند مدت زیادی دراز بکشد وبیمار به علت درد زیاد قادر به جابجا کردن خود نیست
کما یا کاهش سطح احساس درد مثلا بر اثر مصرف زیاد داروهای ضد درد
علل دیگری که میتوانند احتمال ایجاد زخم بستر را افزایش دهند عبارتند از
سن : پوست افراد مسن نازک تر، ظریف تر، با قابلیت کشش کمتر، خشک تر و شکننده تر از جوان ها است. درافراد مسن قدرت ترمیم و تکثیر پوست هم کمتر میشود.
کاهش حس لمس : آسیب های نخاع یادیگر بیماری ها یا آسیب های دستگاه عصبی میتواند موجب کاهش حس لمس و همراه با آن کاهش حس درد بیمار شود. به این ترتیب بیمار از تشکیل زخم بستر بی اطلاع مانده وفشار را به پوست ادامه داده و زخم گسترش میابد.
کاهش وزن : در بیماری های مزمن و طولانی، کاهش وزن شدید میتواند موجب کم شدن حجم عضلات و چربی زیر پوستی شده و حالت بالشتک نرمی را که این بافت ها در زیر پوست ایجاد میکنند از بین میرود.
تغذیه نامناسب : کم شدن دریافتی کالری، پروتئین، ویتامین، مواد معدنی و آب میتواند موجب از دست رفتن سلامتی پوست و مستعد شدن آن به زخم بستر شود.
عدم کنترل ادرار و مدفوع :عدم کنترل ادرار میتواند موجب مرطوب شدن پوست شود و این میتواند پوست را مستعد به زخم بستر کند. آلودگی پوست به باکتری های مدفوع زمینه را برای عفونی شدن زخم بستر فراهم میکند
پوست بشدت مرطوب یا بشدت خشک :هم پوستی که زیاد عرق کرده و مرطوب است و هم پوست خیلی خشک اصطکاک بیشتری با پارچه بستر داشته و احتمال ایجاد زخم بستر را بیشتر میکند.
اختلال جریان خون : بیماری های گردش خون مانند دیابت به علت آسیب رساندن به تغذیه پوست میتوانند احتمال ایجاد زخم بستر را بیشتر کنند.
سیگار :سیگارجریان خون پوست را کم کرده و اکسیژن خون را هم کم میکند. پس در سیگاری ها زخم بسترسریعتر تشکیل شده و دیرتر خوب میشود.
اختلال حواس : بیمارانی که به علت بیماری یا مصرف دارو دچار اختلال حواس و اختلال در قوای شعوری میشوند کمتر خود را در بستر حرکت میدهند و در صورت تشکیا زخم بستر دیرتر متوجه آن میشوند.
اسپاسم عضلات :اسپاسم عضلات یا حرکات غیر ارادی عضلات در بعضی بیماری ها میتواند موجب سایش زیاد پوست بر بسترو ایجاد زخم بستر شود.
عوارض زخم بستر چیست
بعد از تشکیل زخم بستر پس از مدتی عوارضی ایجاد میشود که مهمترین آنها عبارتند از
عفونت پوست : پوست زخم شده پس از مدتی به علت رشد میکروب ها عفونی میشود. ترشحاتیاز زخم خارج شده و زخم بسیار بد بو میگردد.
عفونت استخوان و مفصل :عفونت پوست میتواند به استخوان و یا مفصل زیر آن گسترش یافته و موجب بروز عفونت در آنها شود.
عفونت خون : باکتری هایی که در محل زخم بستر شروع به رشد و تکثیر میکنند میتوانند به جریان خون وارد شده و موجب عفونت سراسری در بدن و مرگ بیمار شوند.
سرطان : اگر زخم بستر به مدت طولانی باقی بماند ممکن است در پوست آن محل نوعی سرطان پوست به نام Squamous cell carcinoma ایجادشود.
زخم بستر چگونه درمان میشود
زخم های بستر که در مراحل یک یا دو باشند با درمان مناسب میتوانند در عرض چند هفته بهبود یابند. درمان مراحل سوم و چهارم مشکل تر است.
در بیمارانی که به علت بیماری شدید و مزمن دیگر امید چندانی به زندگی ندارند فقط سعی در کاهش درد زخم بستر میشود.
در درمان یک زخم بستر افراد زیر باید با هم همکاری داشته باشند
پزشک معالج که مسیر کلی درمان را هدایت میکند
متخصص جراحی ترمیمی
پرستار ورزیده در درمان زخم
فیزیوتراپ برای کمک به حرکات بیمار
متخصص تغذیه برای بهبود وضعیت تغذیه بیمار
متخصص ارتوپدی یا جراحی اعصاب در صورت لزوم
مراحل درمان زخم بستر عبارتند از
کم کردن فشار
اولین قدم در درمان زخم بستر صرفنظر از اینکه در چه مرحله ای باشد حذف فشار ممتدی است که موجب تشکیل زخم شده است. برای رسیدن به این هدف باید
اقدامات زیر را انجام داد
جابجایی مکرر بیمار : بیمار با زخم بستر باید مرتبا تغییر وضعیت داده شده و همچنین در وضعیت مناسب قرار گیرد. کسی که در روی صندلی چرخدار مینشیند باید هر 15 دقیقه وکسی که دراز کشیده است باید هر یک ساعت یک بار وضعیت خود را عوض کند. پرستار بیمارمیتواند در این کار به بیمار کمک کند. استفاده از وسایل خاص میتواند به بلند کردن و جابجا کردن بیمار بدون مالش زیاد به بستر کمک کند.
سطوح حمایت کننده : استفاده از بالشت یا بالشتک ها میتواند به بیمار کمک کند تا در وضعیت مناسب قرار گیرد بطوریکه فشار زیادی به مجل زخم وارد نشود. از بالشتک های حاوی هوا یا آب میتوان در زیر محل هایی که زخم ایجاد شده است استفاده کرده تا فشار کمتری به آن وارد شود.
خارج کردن بافت آسیب دیده و مرده زخم بستر
برای اینکه بافت ها بهبود یابند باید اول از دست بافت های مرده رها شوند. برای انجام این کار از روش های گوناگونی استفاده میشود که عبارتند از
عمل جراحی و خارج کردن بافت مرده از بدن
وسایل شستشو تحت فشار یا حوضچه های با آب در حال چرخش یا استفاده از
پانسمان های خاص که موجب کنده شدن بافت های مرده از زخم میشوند.
استفاده از مواد شیمایی مخصوص که مانند آنزیم عمل کرده و بافت مرده
را در خود حل میکنند.
تمیزکردن و پانسمان مرتب زخم بستر
برای ممانعت از عفونت باید زخم را تمیز نگه داشت.زخم مرحله یک را میتوان مرتب با آب تمیز و صابون ملایم شستشو داد ولی وقتی زخم ایجاد شده است شستشو باید با محلول سالین یا نمکی انجام شود. پانسمان موجب خشک نگه داشتن زخم و ممانعت از ورود میکروب به آن میشود. انواع مختلف پانسمان بصورت گاز،ژل، فوم یا فیلم وجود دارند.
اقدامات دیگر
به بیمار داروهایی داده میشود تا شدت درد وی را کاهش دهد.
در صورت عفونی شدن زخم به بیمار آنتی بیوتیک داده میشود.
وضعیت تغذیه بیمار بهتر میشود. ویتامین سی و روی به بهبود زخم کمک میکنند