مفاهیم آب در قرآن
جمعه, ۱۶ مرداد ۱۳۹۴، ۰۳:۱۵ ق.ظ
1. آب به معنای باران: در سوره بقره (آیه 23 ) آمده است: وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَراتِ رِزْقاً لَکُمْ. و نیز در 164 /بقره، 99 /انعام، 50 و 57 /اعراف، 11 /انفال،، 24 /یونس، 17 /رعد، 32 /ابراهیم، 22 /حجر، 10 و 65 /نحل، 45 /کهف، 53 /طه، 5 و 63 /حج، 18 /مؤمنون، 48 /فرقان، 60 /نمل، 63 /عنکبوت، 24 /روم، 10 /لقمان، 27 /فاطر، 21 /زمر، 39 /فصّلت، 11 /زخرف، 9/ق، 11 /قمر، 14 /نبأ،25 /عبس. در آیات این سورهها « ماء »به معنای باران است که از آسمان (سماء) نزول مییابد و زمین (ارض) را سیراب مینماید.
2 . آب به معنای بستر و ظرف عرش خداوندی: در سوره هود (آیه 7) قرآن کریم میفرماید:کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا ».
3 . آب به معنای آب وضو: در سوره نساء آیه 43 و سوره مائده آیه 6 در بحث تیمم میفرماید هرگاه آب وضو به دست نیاوردید پس تیمم کنید با خاک پاک و طیّب : « وَ إِنْ کُنْتُمْ مَرْضی أَوْ عَلی سَفَرٍ … فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَیَمَّمُوا صَعیداً طَیِّباً ».
4.آب به معنای سیل و طوفان سهمگین:در جریان طوفان نوح، حضرت نوح علیهالسلام به فرزندش توصیه میکند که با آنان سوار کشتی شود ولی وی گوید به کوههای بلند پناه میبرد تا از سیل و طوفان نجات یابد : «قالَ سَآوی إِلی جَبَلٍ یَعْصِتمُنی مِنَ الْماءِ قالَ لا عاصِمَ الْیَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِلاَّ مَنْ رَحِمَ ». و نیز در آیه پس از آن نیز « ماء » به همان مفهوم سیل و طوفان به کار رفته و میفرماید: وقیلَ یا أَرْضُ ابْلَعی ماءَکِ وَ یا سَماءُ أَقْلِعی وَ غیضَ الْماءُ وَ قُضِ یَ الْأَمْرُ وَ اسْتَوَتْ عَلَی الْجُودِیِّ».
5 . ماء به معنای مطلق« آب »:بطور عموم به آب باران و آب چشمه ها و رودخانه ها و دریاها اطلاق میشود یعنی شامل آبهای زیرزمینی و سطح الارضی و نزولات آسمانی میشود . در سوره رعد آیه 4 آمده است : « فِی الْأَرْضِ قِطَعٌ مُتَجاوِراتٌ وَ جَنَّاتٌ مِنْ أَعْنابٍ وَ زَرْعٌ وَ نَخیلٌ صِنْوانٌ وَ غَیْرُ صِنْوانٍ یُسْقی بِماءٍ واحِدٍ ».
6 . آب به معنای منشأ خلقت و ماده اصلی موجودات زنده: در قرآن کریم آب به عنوان مبدأ و منشأ موجودات زنده یادشده و خلقت موجودات زنده منوط به این مادّه حیاتی است . در سوره انبیاء (آیه 30 ) میفرماید :« وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ کُلَّ شَیْءٍ حَیٍّ ». نیز در سوره نور آیه 45 خداوند خلقت چهارپایان یا موجودات جنبنده را به« آب » نسبت میدهد و میفرماید : «وَاللَّهُ خَلَقَ کُلَّ دَابَّۀٍمِنْ ماءٍ ».
7 . آب به معنای « نطفه » در خلقت انسان: آب در قرآن کریم به معنای مایعی (نطفهای) که موجب خلقت انسان است و خلقت وی منوط به آن است یادشده است. قرآن در سوره طارق آیه 6 میفرماید:« فَلْیَنْظُرِالْإِنْسانُ مِمَّ خُلِقَ. خُلِقَ مِنْ ماءٍ دافِقٍ ». در سوره مرسلات آیه 20 آمده :« أَ لَمْ نَخْلُقْکُمْ مِنْ ماءٍ مَهینٍ » ، در سوره سجده آیه 8 نیز خدای متعالی میفرماید : « ثُمَّ جَعَلَ نَسْلَهُ مِنْ سُلالَۀٍ مِنْ ماءٍ مَهینٍ» و در سوره فرقان آیه 54 در خلقت بشر از آب میفرماید: « وَ هُوَ الَّذی خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً » .
8 .آب به معنای « جوی و نهر آب »: در توصیف بهشت قرآن کریم گزارش میکند که در آنجا جویها و نهرهای آب غَیر آسِنٍ (یعنی بدون تغییر بوی و طعم)و جویهای شیر و شراب و عسل مصفا جاری است « مَثَلُ جَنَّۀِ الَّتی وُعِتدَ الْمُتَّقُونَ فیها أَنْهارٌ مِنْ ماءٍ غَیْرِآسِنٍ وَ أَنْهارٌ مِنْ لَبَنٍ لَمْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُهُ وَ أَنْهارٌ مِنْ خَمْرٍ لَذَّةٍ لِلشَّارِبینَ وَ أَنْهارٌ مِنْ عَسَلٍ مُصَفی وَ لَهُمْ فیها مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ».
9 .« آب »و « سراب » : در قرآن کریم اعمال ناباوران به « سرابی »تشبیه شده است و تصور میکنند که « آب »است . « وَ الَّذینَ کَفَرُوا أَعْمالُهُمْ کَسَرابٍ بِقیعَۀٍ یَحْسَ بُهُ الظَّمْآنُ ماءً حَتَّی إِذا جاءَهُ لَمْ یَجِدْهُ شَیْئاً»
10 .آب در معنای چشمه سارها: در سوره نازعات آب در مفهوم چشمه ها به کار رفته و آمده. « وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحاها. أَخْرَجَ مِنْها ماءَها وَ مَرْعاها » و در سوره قمر نیز میفرماید:« وَ فَجَّرْنَا الْأَرْضَ عُیُوناً فَالْتَقَی الْماءُ عَلی أَمْرٍ قَدْ قُدِرَ ».
11 .آب آشامیدنی در جهنم: در قرآن کریم در باب آب آشامیدنی جهنم آمده: « مِنْ وَرائِهِ جَهَنَّمُ وَ یُسْقی مِنْ ماءٍ صَدیدٍ » و نیز آب حمیم نیز از آبهای جهنم است و قرآن میفرماید:« کَمَنْ هُوَ خالِدٌ فِی النَّارِ وَ سُقُوا ماءً حَمیماً فَقَطَّعَ أَمْعاءَهُم ».
12 .آب به معنای چاه آب: قرآن کریم در سوره قصص در جریان داستان حضرت شعیب از چاه شهر مدین یادمیکند و میفرماید: « وَ لَمَّا وَرَدَ ماءَ مَدْیَنَ وَجَدَ عَلَیْهِ أُمَّۀً مِنَ النَّاسِ یَسْقُونَ وَ وَجَدَ مِنْ دُونِهِمُ امْرَأَتَیْنِ تَذُودانِ قالَ ما خَطْبُکُما قالَتا لا نَسْقی حَتَّی یُصْدِرَ الرِّعاءُ وَ أَبُونا شَیْخٌ کَبیرٌ » و در باب قوم ثمود و ناقه حضرت صالح نیز از آب به معنای چاه یاد شده است و میفرماید: « إِنَّا مُرْسِلُوا النَّاقَۀِ فِتْنَۀً لَهُمْ فَارْتَقِبْهُمْ وَ اصْطَبِرْ وَ نَبِّئْهُمْ أَنَّ الْماءَ قِسْمَۀٌ بَیْنَهُمْ کُلُّ شِرْبٍ مُحْتَضَرٌ »و در سوره ملک میفرماید:« قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ ماؤُکُمْ غَوْراً فَمَنْ یَأْتیکُمْ بِماءٍ مَعینٍ ». و در سوره کهف در داستان صاحبان باغ از چاه آب سخن رفته و میفرماید: « أَوْ یُصْبِحَ ماؤُها غَوْراً فَلَنْ تَسْتَطیعَ لَهُ طَلَباً ».
13.آب آشامیدنی جاری در بهشت : در قرآن در توصیف اصحاب الیمین که در بهشت جای دارند و از نعمتهای فراوان برخوردارند از ماء مسکوب نیز به عنوان آب جاری زلال آشامیدنی یاد شده است. در سوره واقعه میفرماید: « وَ أَصْحابُ الْیَمینِ ما أَصْحابُ الْیَمینِ. فی سِدْرٍ مَخْضُودٍ. وَ طَلْحٍ مَنْضُودٍ. وَ ظِلٍّ مَمْدُودٍ. وَ ماءٍمَسْکُوبٍ. وَ فاکِهَۀٍ کَثیرَةٍ ».
2 . آب به معنای بستر و ظرف عرش خداوندی: در سوره هود (آیه 7) قرآن کریم میفرماید:کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا ».
3 . آب به معنای آب وضو: در سوره نساء آیه 43 و سوره مائده آیه 6 در بحث تیمم میفرماید هرگاه آب وضو به دست نیاوردید پس تیمم کنید با خاک پاک و طیّب : « وَ إِنْ کُنْتُمْ مَرْضی أَوْ عَلی سَفَرٍ … فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَیَمَّمُوا صَعیداً طَیِّباً ».
4.آب به معنای سیل و طوفان سهمگین:در جریان طوفان نوح، حضرت نوح علیهالسلام به فرزندش توصیه میکند که با آنان سوار کشتی شود ولی وی گوید به کوههای بلند پناه میبرد تا از سیل و طوفان نجات یابد : «قالَ سَآوی إِلی جَبَلٍ یَعْصِتمُنی مِنَ الْماءِ قالَ لا عاصِمَ الْیَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِلاَّ مَنْ رَحِمَ ». و نیز در آیه پس از آن نیز « ماء » به همان مفهوم سیل و طوفان به کار رفته و میفرماید: وقیلَ یا أَرْضُ ابْلَعی ماءَکِ وَ یا سَماءُ أَقْلِعی وَ غیضَ الْماءُ وَ قُضِ یَ الْأَمْرُ وَ اسْتَوَتْ عَلَی الْجُودِیِّ».
5 . ماء به معنای مطلق« آب »:بطور عموم به آب باران و آب چشمه ها و رودخانه ها و دریاها اطلاق میشود یعنی شامل آبهای زیرزمینی و سطح الارضی و نزولات آسمانی میشود . در سوره رعد آیه 4 آمده است : « فِی الْأَرْضِ قِطَعٌ مُتَجاوِراتٌ وَ جَنَّاتٌ مِنْ أَعْنابٍ وَ زَرْعٌ وَ نَخیلٌ صِنْوانٌ وَ غَیْرُ صِنْوانٍ یُسْقی بِماءٍ واحِدٍ ».
6 . آب به معنای منشأ خلقت و ماده اصلی موجودات زنده: در قرآن کریم آب به عنوان مبدأ و منشأ موجودات زنده یادشده و خلقت موجودات زنده منوط به این مادّه حیاتی است . در سوره انبیاء (آیه 30 ) میفرماید :« وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ کُلَّ شَیْءٍ حَیٍّ ». نیز در سوره نور آیه 45 خداوند خلقت چهارپایان یا موجودات جنبنده را به« آب » نسبت میدهد و میفرماید : «وَاللَّهُ خَلَقَ کُلَّ دَابَّۀٍمِنْ ماءٍ ».
7 . آب به معنای « نطفه » در خلقت انسان: آب در قرآن کریم به معنای مایعی (نطفهای) که موجب خلقت انسان است و خلقت وی منوط به آن است یادشده است. قرآن در سوره طارق آیه 6 میفرماید:« فَلْیَنْظُرِالْإِنْسانُ مِمَّ خُلِقَ. خُلِقَ مِنْ ماءٍ دافِقٍ ». در سوره مرسلات آیه 20 آمده :« أَ لَمْ نَخْلُقْکُمْ مِنْ ماءٍ مَهینٍ » ، در سوره سجده آیه 8 نیز خدای متعالی میفرماید : « ثُمَّ جَعَلَ نَسْلَهُ مِنْ سُلالَۀٍ مِنْ ماءٍ مَهینٍ» و در سوره فرقان آیه 54 در خلقت بشر از آب میفرماید: « وَ هُوَ الَّذی خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً » .
8 .آب به معنای « جوی و نهر آب »: در توصیف بهشت قرآن کریم گزارش میکند که در آنجا جویها و نهرهای آب غَیر آسِنٍ (یعنی بدون تغییر بوی و طعم)و جویهای شیر و شراب و عسل مصفا جاری است « مَثَلُ جَنَّۀِ الَّتی وُعِتدَ الْمُتَّقُونَ فیها أَنْهارٌ مِنْ ماءٍ غَیْرِآسِنٍ وَ أَنْهارٌ مِنْ لَبَنٍ لَمْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُهُ وَ أَنْهارٌ مِنْ خَمْرٍ لَذَّةٍ لِلشَّارِبینَ وَ أَنْهارٌ مِنْ عَسَلٍ مُصَفی وَ لَهُمْ فیها مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ».
9 .« آب »و « سراب » : در قرآن کریم اعمال ناباوران به « سرابی »تشبیه شده است و تصور میکنند که « آب »است . « وَ الَّذینَ کَفَرُوا أَعْمالُهُمْ کَسَرابٍ بِقیعَۀٍ یَحْسَ بُهُ الظَّمْآنُ ماءً حَتَّی إِذا جاءَهُ لَمْ یَجِدْهُ شَیْئاً»
10 .آب در معنای چشمه سارها: در سوره نازعات آب در مفهوم چشمه ها به کار رفته و آمده. « وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحاها. أَخْرَجَ مِنْها ماءَها وَ مَرْعاها » و در سوره قمر نیز میفرماید:« وَ فَجَّرْنَا الْأَرْضَ عُیُوناً فَالْتَقَی الْماءُ عَلی أَمْرٍ قَدْ قُدِرَ ».
11 .آب آشامیدنی در جهنم: در قرآن کریم در باب آب آشامیدنی جهنم آمده: « مِنْ وَرائِهِ جَهَنَّمُ وَ یُسْقی مِنْ ماءٍ صَدیدٍ » و نیز آب حمیم نیز از آبهای جهنم است و قرآن میفرماید:« کَمَنْ هُوَ خالِدٌ فِی النَّارِ وَ سُقُوا ماءً حَمیماً فَقَطَّعَ أَمْعاءَهُم ».
12 .آب به معنای چاه آب: قرآن کریم در سوره قصص در جریان داستان حضرت شعیب از چاه شهر مدین یادمیکند و میفرماید: « وَ لَمَّا وَرَدَ ماءَ مَدْیَنَ وَجَدَ عَلَیْهِ أُمَّۀً مِنَ النَّاسِ یَسْقُونَ وَ وَجَدَ مِنْ دُونِهِمُ امْرَأَتَیْنِ تَذُودانِ قالَ ما خَطْبُکُما قالَتا لا نَسْقی حَتَّی یُصْدِرَ الرِّعاءُ وَ أَبُونا شَیْخٌ کَبیرٌ » و در باب قوم ثمود و ناقه حضرت صالح نیز از آب به معنای چاه یاد شده است و میفرماید: « إِنَّا مُرْسِلُوا النَّاقَۀِ فِتْنَۀً لَهُمْ فَارْتَقِبْهُمْ وَ اصْطَبِرْ وَ نَبِّئْهُمْ أَنَّ الْماءَ قِسْمَۀٌ بَیْنَهُمْ کُلُّ شِرْبٍ مُحْتَضَرٌ »و در سوره ملک میفرماید:« قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ ماؤُکُمْ غَوْراً فَمَنْ یَأْتیکُمْ بِماءٍ مَعینٍ ». و در سوره کهف در داستان صاحبان باغ از چاه آب سخن رفته و میفرماید: « أَوْ یُصْبِحَ ماؤُها غَوْراً فَلَنْ تَسْتَطیعَ لَهُ طَلَباً ».
13.آب آشامیدنی جاری در بهشت : در قرآن در توصیف اصحاب الیمین که در بهشت جای دارند و از نعمتهای فراوان برخوردارند از ماء مسکوب نیز به عنوان آب جاری زلال آشامیدنی یاد شده است. در سوره واقعه میفرماید: « وَ أَصْحابُ الْیَمینِ ما أَصْحابُ الْیَمینِ. فی سِدْرٍ مَخْضُودٍ. وَ طَلْحٍ مَنْضُودٍ. وَ ظِلٍّ مَمْدُودٍ. وَ ماءٍمَسْکُوبٍ. وَ فاکِهَۀٍ کَثیرَةٍ ».
برگرفته از کتاب دانشنامه آب و آبشناسی در قرآن کریم، نوشته کریمیان سردشتی، ص 34 تا 37
