مسکن ترکمن ها

مسکن ترکمن ها با توجه به این که در ابتدا کوچ نشین بودند و در این صد سال اخیر، به تدریج یکجا نشین شدند. از نظر فنی می توان به سه دسته تقسیم کرد:

1- اُی (آلاچیق)       2- تام (خانه)       3- ساختمان های مدرن امروزی

 

اُی و انواع آن

اُی و به قول فارسی زبان ها آلاچیق، خاص ترکمن های کوچ نشین بود. این آلاچیق به علت سبک بودن، قابل حمل بودن و آسان بودن در نصب و برچیدن، از آغازین روزهای حیات، مورد توجه ترکمن ها بوده است و به عنوان نمادی از فرهنگ مادی ترکمن ها شناخته می شود.

اُی برای ترکمن ها جایی فقط برای خوردن و خوابیدن و استراحت کردن و ... نبود، بلکه به منزله رصدخانه ای نیز به شمار می رفت که با کمک جهات چهارگانه ی آن، محل طلوع و غروب خورشید را در اوقات مختلف سال تعیین می کردند. شکل زیر بیانگر این مطلب است.

               

                   

اُی از نظر شکل و رنگ بر سه نوع است:

 

الف - آق اُی

آق اُی یا خانه ی شفید، چادری است به شکل نیم کره، دارای اسکلتی چوبی از چوب هایی به نام « تارم – اُق – تؤینیق».

آق اُی مخصوص اعیان و ثروتمندان بود و سه تا چهار سال اول ساخت، به همین نام شناخته می شد اما پس از آن، به علت روشن کردن آتش در اجاق داخل و دود حاصل از آن، به تدریج سفیدی خود را از دست می داد و به رنگ تیره و بعد به رنگ سیاه در می آمد. در این مرحله « قره اُی / خانه ی سیاه » خوانده می شد.

 

ب - قره اُی

قره اُی در اصل همان آق اُی است که به مرور ایام به رنگ سیاه در می آید.

 

ج - گوت دیکمه

آق اُی بعد از مرحله قره اُی با مرور ایام، قسمت هایی از اجزای خود یعنی تارم را از دست می دهد و تقریبا منحصر می شود به اُق این نوع اُی مخصوص افراد بی بضاعت و فقیر بود، بدین جهت آن را « غریب اُی / خانه ی فقیر» و به جهت کوچک بودن « کچی جیک اُی / خانه ی کوچک» نیز نامیده اند.

 

اُی با تمام خصوصیاتی که بر شمردیم، اسکلتی چوبی است، سبک و قابل حمل با پوششی نمدی و اجزای آن به نام های زیر است:

1- چهار چوب در  2- لت های دوگانه در  3- تارم/ گوزه نک  4- اُق  5- توینیق  6- دوورلیق یاقا  7- بیل یول  8- دوزی  9- ثریک  10- نمد  11- دول

 

ترکمن ها در قدیم اُی را به دلیل قبه ای شکل بودن، قبه ای از قبه های بهشت می دانستند و آن را مظهر سلامتی و نشانه ی سخاوت و آسایش می شمردند؛ به دلایل زیر:

الف - در مقابل زلزله مقاوم بود؛ اگر آسیبی هم به وسایل خانه - وسایل شکستنی- وارد می آمد برای جان افراد هیچ نوع نگرانی نداشت.

ب - در ورودی بدون قفل بود و همیشه برای ورود مهمان آماده: زیرا ترکمن ها مهمان نوازی را نشانه ی سخاوت می دانستند.

ج - نصب کردن، برچیدن و حمل و نقل اُی آسان بود.

به خاطر این محاسن است که ترکمن ها اُی را بر تام یعنی خانه های گلی یا خشتی و آجری ترجیح می دادند. ضرب المثل ترکمن می گوید:

« تام دم قثما ایه ثی، اُی ثاغلی غینگ ثؤیه ثی»

تام موجب تنگی نفس است و اُی پایه ی سلامتی.