مذهب ترکمن ها

ترکمن ها مسلمان و اهل سنت و جماعت می باشند و از چهار فرقه آن حنفی ، حنبلی ، مالکی ، شافعی ، بیشتر پیرو مذهب حنفی هستند و گروهی نیز علاوه بر آن پیرو فرقه نقشبندیه اند که مؤسس آن خواجه بهاءالدین نقشبند بخارایی متوفی به سال 791 ه . ش می باشد . این فرقه در میان گوگلان ها بر خلاف یموت ها که از مدت ها پیش ده نشین شده اند پیروان بیشتری دارند . به نظر می رسد تبلیغ و اشاعه موازین یک فرقه مذهبی که محتاج درس و بحث و کتاب و دفتر است در میان مردم دهات بهتر مقدور بوده تا در میان مردم کوچ نشین ،در میان مدرسه های دینی دهات .گوگلان علاوه بر تعلیم اصول دین و قرائت قرآن و صرف و نحو به تبلیغ طریقت نقشبندی نیز می پردازند آنها پیروان نقشبند را « صوفی » و مبلغان را « مرشد » و تعالیم مربوط به آن را « علم باطن » می دانند البته از فرصت هایی به مناسبتهای مختلف مجالس هم دایر می کنند که با اشعار و اذکار پرشور و التهابی به آن می افزایند .
       ترکمن های دشت کمتر از گوگلان ها وابسته به این فرقه و حدیث آن شدند.زندگیدر صحرای یموت با آن کوچ های ییلاق و قشلاق مجال چنان اذکار و جهریه هایی را فراهمنمی کرده است اما اکنون چهره زندگی در میان ترکمن های دشت و فعالیت هایی که در نحوه معیشت آنان فراهم آمده آسانتر و زودتر از زندگی ترکمن های کوه نشین گوگلان به شدت تغییر کرده است چرا که این ماشین سلاح جدید و پرتوان تولید در دشت بیشتر بکار رفته و در کوه کمتر. در سال های اخیر آخوندهای ترکمن برای ادامه تحصیل دینی به خیوه و بخارا می رفتند ، آنهایی که در بخارا تحصیل می کردند زبان فارسی را هم یاد می گرفتند ولی در خیوه زبان ترکی و ازبکی رایج بود . در دوره ای که اوضاع ایران از هر لحاظ آشفته بود دشمنان ایران از موضوع شیعه و سنی سوء استفاده های زیادی کردند و آنان را به جان هم می انداختند و خود با فروش اصلحه به اهداف استعماری خود نائل می شدند .
       ترکمن ها مسجد های خود با گلیم و سجاده های نمدی می پوشانند و آن را « نمازلیق » می نامند آنها نماز صبح را « ارتی نماز » می گویند و آن 4 رکعت است دو رکعت فرض و دو رکعت سنت و نماز ظهر را « اولا نماز » میگویند که 4 رکعت فرض است و 6 رکعت سنت است و نماز عصر را در عصر بحا می آورند و آن را « ایکنی نماز » میگویند که آن 4 رکعت فرض است و گاهی رکعت هایی به نام « نافله / نفل نماز » به آن می افزایند که واجب نیست و می توان آن را به پنج رکعت افزود نماز مغرب را « آخشام نماز » می گویند که 3 رکعت فرض و 2 رکعت سنت است و نماز عشاء را که « یاستی نماز » مینامندکه 4 رکعت فرض و 2 رکعت سنت است و 3 رکعت هم « صلات وتر » می خوانند که دوی هم 9 رکعت است ، در ماه های رمضان به نماز عشا ، علاوه بر این 9 رکعت ، بیست رکعت نماز تراویح « تراوه » به آن اضافه می کنند که البته در فاصله هر 4 رکعت از این بیست رکعت دعای « سبحان الملکوت سبحان ذی العزه و المعظمه و القدره … » را تا آخر می خوانند و برای گذاردن نماز عید فطر و قربان در محلی اجتماع می کنند . در ماه رمضان ترکمن ها بیش تر به بحث مسائل دینی می پردازند و سعی می کنند هر نمازی را با جماعت در مساجد بخوانند. شب 27 ماه رمضان را شب قدر "قدر گیجه" که شب نازل شدن اولین آیه به محمد بن عبدال(ص)له است تا سحر به شب نشینی و دعا خوانی و شیرینی خوری می گذرانند و فقط بعد از خوردن سحری به خواب می روند. خانواده ها فطریه سرانه "باش پطره" خود را در خلال ماه رمضان می پردازند وقتی پانزده روز از ماه رمضان گذشت مراسمی دارند به نام "یارمضان" که ضمن خواندن اشعاری به مردم قوت قلب می دهند که "نیمی از ماه رمضان تمام شد سعی کنیم نیمه دیگر هم بگیریم" که این مراسم با جمع شدن عده ای و هورا کشیدن در جلوی یک یک منازل صورت می گیرد هم چنین معتقدند در شب قدر "خضر الیاس" یا دو تن از فرشتگان در گردش هستند و به هر کسی برخورد کند اورا خوشبخت خواهد کرد و معتقدند برای شناختن او انگشت شصت او را فشار دهند و آنجا استخوان ندارد و می گویند در این شب تمام آبهای شور دنیا شیرین خواهد شد(این نکته بر اثر وجود آب شور چاهها و خواستار آب شیرین بودن است ) .
      یکی از بزرگترین اعیاد مذهبی که در بین ترکمن ها رواج دارد "عید قربان " است. سه روز مانده به عید تدارک آغاز می گردد روز اول را "کرگون" یا روز خانه تکانی می گویند و به نظافت می پردازند. روز دوم را "قوقن" می نامند در این روز به پختن شیرینی های روغنی می پردازند. در روز قوقن ،این شیرینی ها را بین روستا تقسیم می کنند .
      شب قبل از عید حمام مخصوصی می گیرند که به آن "قربان شورا" می گویند و هنگام استحمام این اشعار را می خوانند "قربان شورا،من شورا-گیدّا قربان آقادان سورا-کلام سوسر نورا" روز عید در نماز جماعت شرکت می کنند و آخوند محل آنان را به امر به معروف و نهی از منکر دعوت می کند بعد همه به هم می گویند "آیدینگ قوتلی بولسن" در جواب گفته می شود "بار چانگ بیلان قوتلی بولسن،گلن یله خدای یترسن" یعنی عیدت مبارک باشد-عید همگی مبارک باشد به امید خدا همه عید دیگر را هم ببینیم-بعد هر کدام از افراد ترکمن که ازدواج کرده باشد چه زن و چه مرد به فراخور حال خود قربانی در راه خدا می دهند که ممکن است هر نفر یک گوسفند قربانی کند و یا بطور اشتراکی گاوی را قربانی می کنند و آن را به هفت قسمت مساوی تقسیم می کنند که در زبان ترکمنی به این عمل "اوله" می گویند. در موقع سر بریدن حیوان قربانی، محلی را که می خواهند سر حیوان را ببرند مقداری گود می کنند و در آن مقداری ذغال، نمک و گندم می گذارند که مربوط به دوران توتمی و کشت و زرع ترکمن ها است .
       در روزهای عید دختران ترکمن با لباس قشنگ به میان ده می آیند همچنین در این روزها با چند تیرچوب و قطعه ای طناب تاب درست می کنند که در زبان محلی به آن "چالامن ( سالانچاق ) " می گویند و نیز کودکان مسابقه تخم مرغ شکنی می دهند و تخم مرغ هر کس سفت تر باشد طرف را شکست می دهد و تخم مرغ او را می برد. دخترکان سیه چشم با صدای قاوز (زنبورگ) صحرا را انباشته از صداهای قشنگ می سازند و نیز معتقدند که در شب 14 شعبان دو فرشته که یکی بر شانه راست (ثواب نویس) و دیگری بر شانه چپ (گناه نویس) است به حساب آدم ها رسیدگی می کنند و هر کسی سعی دارد در این روز گناه نکند و خانه را تمیز نگهدارد و لباس تازه می پوشند و زن و شوهر در آن شب هم خوابگی مخصوص می کنند و نیز می گویند در این شب کسانی که در ضمن سال فوت خواهند کرد مشخص می شود که به آن "سچلجگ گیجه" می گویند .

منبع: «چهار امام اهل سنت و جماعت» تألیف محمد رئوف توکلی.