آیبک - ژنرال ترکمن و اولین سلطان مملوک مصر
آیبک، مشهور به «آیبک الترکمانی» و «عزالدین آیبک»— ژنرال ترکمن و اولین سلطان مملوک مصر (وفات به سال ۱۲۵۷ میلادی). ایشون از جمله فرماندهان ترکمنی بودن که در ارتش صالح ایوب، حاکم مصر حضور داشتن. با آیبک (قطب‌الدین آیبک)، ژنرال ترکمن، مؤسس سلطان‌نشین دهلی و از مملوکان هند، اشتباه گرفته نشه.
مملوک‌ها سربازان و ژنرال‌های ترک‌نژادی بودن (آسیای میانه‌ای) که در فاصله سال‌های ۱۵۱۷-۱۲۵۰، بر شام و مصر حکومت می‌کردن و علی‌رغم آشوب‌های سیاسی و جنگ‌های طایفه‌ای بسیار در بین اعراب این دوره، تونستن تمدنی ایجاد کنن که آثارش تا به امروز هم در سوریه و مصر باقی مونده. مثل امپراتوری‌ها و دولت‌های ترک‌نژاد دیگه، از قبیل بایرام خان باهارلی ، عبدالرحیم خان، سلطان سنجر سلجوقی ، طغرل‌بگ سلجوقی ، سلطان قطب‌الدین آیبک ، آق قویونلی‌ها ، قارا قویونلی‌ها و غیره، مملوک‌ها مخصوصاً از علوم و فنون حمایت می‌کردن.
بعد از مرگ صالح ایوب و کشته شدن تراژیک پسر و جانشینش، توران‌شاه، در نتیجه حمله فرانک‌ها به دمیاط (جنگ صلیبی هفتم، سال ۱۲۴۹)، بیوه صالح ایوب، شجر الدر، با کمک مملوک‌های همسرش که نزدیک به ۱۰۰۰ سوار بودن و در راس‌شون «آیبک الترکمانی» قرار داشت، موفق می‌شه در سال ۱۲۵۰ قدرت رو تصاحب کنه. هم ایوبی‌های مصر و هم خلیفه معتصم عباسی در بغداد، حرکت مملوک‌ها رو محکوم می‌کنن و از قبول شجر الدر به عنوان سلطان قانونی مصر سر باز می‌زنن. با این وجود، مملوک‌های مصر با شجرالدر بیعت می‌کنن و آیبک به فرماندهی سپاه مصر منسوب می‌شه.
کمی بعدتر، وقتی امیران سوریه دمشق رو به نصیر یوسف، امیر ایوبی حلب می‌دن، شجر الدر که نگران اوضاع و احساس خطر کرده بود، برای تحکیم و ثبات شرایط با آیبک ازدواج می‌کنه و در حالی که فقط ۸۰ روز از سلطنتش می‌گذشت، قدرت رو به ژنرال ترکمن تحویل می‌ده.
نصیر یوسف، ارتشی رو برای فتح مصر و سرنگون کردن آیبک به غزه می‌فرسته، اما اون‌ها شکست می‌خورن. سپس خود نصیر یوسف در راس سپاهی عظیم به سمت آیبک حرکت می‌کنه. طرفین در نزدیکی الصالحیه رودررو می‌شن و در جریان جنگ، نصیر یوسف در حالی که پسرش، برادرش و حاکم حلب از طرف ژنرال ترکمن به اسارت گرفته شده بودن، فرار می‌کنه. با این پیروزی، قدرت و شهرت آیبک در مصر و منطقه تثبیت می‌شه. کمی بعد، با وساطت خلیفه عباسی، آیبک اسیران رو آزاد و جنوب فلسطین، شامل غزه، اورشلیم و همچنین ساحل سوریه رو به مناطق تحت کنترل خودشون الحاق می‌کنن.
مورخان عرب از ژنرال ترکمن، آیبک، به عنوان سلطانی شجاع و سخاوتمند یاد می‌کنن. او که در قاهره چند مدرسه هم تاسیس کرد، در دورانی بسیار سخت و در اوج شورش‌های سیاسی حکومت می‌کرد. علاوه بر مشکلات ناشی از نصیر یوسف و دیگران در دنیای عرب، نیروهای خارجی مثل صلیبیون اروپایی و لویی نهم فرانسه هم مرتب علیه آیبک می‌جنگیدن.
هرچند آیبک در سال ۱۲۵۷، در سن ۶۰ سالگی توسط شجرالدر ترور می‌شه، اما ژنرال ترکمن کارنامه درخشانی داشت و قبل از مرگشون موفق شده بود علی‌رغم بحران منطقه‌ای، سلطنت مملوک‌های مصر رو تثبیت و مغول‌ها رو دفع کنه، صلیبیون اروپایی رو شکست بده و با اخراج اون‌ها از «سرزمین مقدس» و خدمت به تاریخ عرب خدمت، به قوی‌ترین شخصیت سیاسی خاورمیانه در زمانه خودشون تبدیل بشه.
منبع : ایل اولوس
