لقمان حکیم، غلام سیاهی بود که در سرزمین سودان چشم به جهان گشود. گرچه او چهره ای سیاه و نازیبا داشت، ولی از دلی روشن، فکری باز و ایمانی استوار برخوردار بود. او که در آغاز جوانی برده ای مملوک بود، به دلیل نبوغ عجیب و حکمت وسیعش آزاد شد و هر روز مقامش اوج گرفت تا شهره ی آفاق شد. او مردی امین بود، چشم از حرام فرو می بست، از ادای حرف ناسزا و بی مورد پرهیز می کرد و هیچگاه دامن خود را به گناه نیالود و همواره در امور زندگی شرط عفت و اخلاص را رعایت می کرد. بیشتر وقت خود را در همنشینی با فقها و دانشمندان و پادشاهان می گذراند و مسئولیت خطیر آنها را گوشزد می کرد و آنها را از کبر و غرور برحذر می داشت و خود نیز از احوال ایشان عبرت می گرفت و در این میان فرزند برومند لقمان که نظر پدر را به خود معطوف داشته بود، بیشتر مورد خطاب او قرار می گرفت. هرچند نصایح لقمان بیشتر جنبه عمومی داشت و سعی لقمان بر این بود که در مناسبت های مختلف فرزندش و همچنین سایر مردم را پند و اندرز دهد که در این رابطه گوشه ای از این پندها :
1. فرزندم هیچ کس و هیچ چیز را با خداوند شریک مکن.
2. با پدر و مادرت بهترین رفتار را داشته باش.
3. بدان که هیچ چیز از خداوند پنهان نمی ماند.
4. نماز را آنگونه که شایسته است بپادار.
5. اندرز و نصیحت دیگران را فراموش مکن.
6. از بدان انتظار مردانگی و نیکی نداشته باش.
7.از مردم روی مگردان و با آنها بی اعتنا مباش.
8. با غرور و تکبر با دیگران رفتار مکن.
9. در مقابل پیش آمدها شکیبا باش.
10 . بر سر دیگران فریاد مکش و آرام سخن بگو.
11 . از طریق اسماء و صفات خداوند او را بخوبی بشناس.
12 . به آنچه دیگران را اندرز می دهی خود پیشتر عمل کن.
13 . سخن به اندازه بگو.
14 . حق دیگران را به خوبی ادا کن.
15 . راز و اسرارت را نزد خود نگاه دار.
16 . به هنگام سختی دوست را آزمایش کن.
17 . با سود و زیان دوست را امتحان کن.
18 . با بدان و جاهلان همنشینی مکن.
19 . با اندیشمندان و عالمان همراه باش.
20 . در کسب و کار نیک جدی باش.
21 . بر کوته فکران و ضعیف عنصران اعتماد مکن.
22 . با عاقلان ایماندار مدام مشورت کن.
23 . سخن سنجیدة همراه با دلیل را بیان کن.
24 . روزهای جوانی را غنیمت بدان.
25 . هم مرد دنیا و هم مرد آخرت باش.
26 . یاران و آشنایان را احترام کن.
27 . با دوست و دشمن، خوش اخلاق باش.
28 . وجود پدر و مادر را غنیمت بشمار.
29 . معلم و استاد را همچون پدر و مادر دوست بدار.
30 . کمتر از درآمدی که داری خرج کن.
31 . در همة امور میانه رو باش.
32 . گذشت و جوانمردی را پیشه کن.
33 . هر چه که می توانی با مهمان مهربان باش.
34 . در مجالس و معابر چشم و زبان را از گناه باز دار.
35 . بهداشت و نظافت را هیچگاه فراموش مکن.
36 . هیچگاه دوستان و هم کیشان خود را ترک مکن.
37 . فرزندانت را دانش و دینداری بیاموز.
38 . سوارکاری و تیراندازی و ... را فراگیر.
39 . در هر کاری از دست و پای راست آغاز کن.
40 . با هر کس به اندازة درک او سخن بگو.
41 . به هنگام سخن متین و آرام باش.
42 . به کم گفتن و کم خوردن و کم خوابیدن خود را عادت بده.
43 . آنچه را که برای خود نمی پسندی برای دیگران مپسند.
44 . هر کاری را با آگاهی و استادی انجام بده.
45 . نا آموخته استادی مکن.
46 . با ضعیفان و کودکان سرّ خود را در میان نگذار.
47 . چشم به راه کمک و یاری دیگران مباش.
48 . از بدان انتظار مردانگی و نیکی نداشته باش.
49 . هیچ کاری را پیش از اندیشه و تدبر انجام مده.
50 . کار ناکره را کرده خود مدان.
51 . کار امروز را به فردا مینداز.
52 . با بزرگتر از خود مزاح مکن.
53 . با بزرگان سخن طولانی مگو.
54 . کاری مکن که جاهلان با تو جرأت گستاخی پیدا کنند.
55 . محتاجان را از مال خود محروم مگردان.
56 . دعوا و دشمنی گذشته را دوباره زنده مکن.
57 . کار خوب دیگران را کار خود نشان مده.
58 . مال و ثروت خود را به دوست و دشمن نشان مده.
59 . با خویشاوندان قطع خویشاوندی مکن.
60 . هیچگاه پاکان و پرهیزکاران را غیبت مکن.
61 . خودخواه و متکبر مباش.
62 . در حضور ایستادگان منشین.
63 . در حضور دیگران دندان پاک مکن.
64 . با صدای بلند آب دهان و بینی را پاک مکن.
65 . به هنگام خمیازه دست بر دهان خویش بگذار.
66 . حالت خستگی را در حضور دیگران ظاهر مکن.
67 . در مجالس انگشت در بینی مینداز.
68 . کلام جدی را با مزاح آمیخته مکن.
69 . هیچکس را پیش دیگران خجل و رسوا مکن.
70 . با چشم و ابرو با دیگران سخن مگو.
71 . سخن گفته شده را تکرار مکن.
72 . از شوخی و مزاح خود کمتر کن.
73 . از خود و خویشاوندان نزد دیگران تعریف مکن.
74 . از پوشیدن لباس و آرایش زنان پرهیز کن.
75 . از خواسته های نابجای زن و فرزندان پیروی مکن.
76 . حرمت هر کس را در حد خود نگاه دار.
77 . در بد کاری با اقوام و دوستان همکاری مکن.
78 . از مردگان به نیکی یاد کن.
79 . از خصومت و جنگ افروزی جدا پرهیز کن.
80 . با چشم احترام به کار دیگران نگاه کن.
81 . نان خود را بر سفره ی دیگران مخور.
82 . در هیچ کاری شتاب مکن.
83 . برای جمع آوری بیش از حد مال و ثروت حرص مخور.
84 . به هنگاه خشم شکیبا باش و سخن سنجیده بگو.
85 . از پیش دیگران غذا و میوه بر مدار.
86 . در راه رفتن از بزرگان پیشی مگیر.
87 . سخن و کلام دیگران را قطع مکن.
88 . به هنگام راه رفتن جز به ضرورت چپ و راست خود را نگاه مکن.
89 . در حضور مهمان بر کسی خشم مگیر.
90 . مهمان را به هیچ کاری دستور مده.
91 . با دیوانه و مست سخن مگو.
92 . برای کسب سود و دوری از زیان آبروی خود را مریز.
93 . در کار دیگران کنجکاوی و جاسوسی مکن.
94 . در اصلاح میان مردم هیچ گاه کوتاهی مکن.
95 . ادب و تواضع را هیچگاه فراموش مکن.
96 . با خداوند صادق و با مردم با انصاف باش.
97 . بر آرزو ها و خواسته های خود غالب باش.
98 . خدمتکاری بزرگان و همکاری با مستمندان را فراموش مکن.
99 . با بزرگان با ادب و با کودکان مهربان باش.
100 . با دشمنان مدارا کن و در مقابل جاهلان خاموش باش.
101 . در مال و مقام دیگران طمع مکن.
102 . از رفت و آمد و مال و مرام و مسلک خویش کمتر بگو.
103 . بجز خداوند هیچ کس و هیچ چیز را فرمانروا و فریادرس خویش مشمار.
104 . عمر و روزی با حساب و کتاب است، پس مترس و طمع مکن.
105 . عمر را برای عمل و عبادت و پاکی و پرهیزکاری غنیمت بدان.
106 . اگر بهشت را می طلبی از فساد و ستم و گردن کشی پرهیز کن.
107 . سرچشمه ی زشتی ها را دنیا پرستی و مستی و نادانی بدان.
108 . بجز در حق و راستی بندگان خدا را بندگی و فرمانبری مکن.
109 . خود را با ستم سلاطین شریک مگردان.
110 . دنیای دیگر را به دست فراموشی مسپار.
